اميرمؤمنان على(عليه السلام) فرمود:

ما تَقَدَّمَ مِنْ خَيْر يَبْقَ لَكَ ذُخْرُهُ وَ ما تُؤَخّرُهُ يَكُنْ لِغَيْرِكَ خَيْرُهُ(1)

………………..

ترجمه

آنچه پيش از خود بفرستى براى تو ذخيره مى شود و آنچه تأخير بيندازى فايده اش تنها براى ديگران است (و مسؤوليتش متوجه توست).

………………..

شرح كوتاه

جنون ثروت اندوزى در دنياى امروز بيش از هر وقت ديگر به چشم مى خورد; بدون اين كه حساب كنند هدف اصلى و فلسفه ثروت چيست؟

آنها كه ديوانهوار در فكر جمع ثروتند و حتى كمترين توجهى به طرق آن از نظر حلال و حرام و ظلم و عدالت ندارند هيچ فكر نمى كنند ثروتهاى كلان را نه با خود مى توان برد، نه همه آن را مى توان خورد، جز بارى سنگين بر دوش صاحب آن نيست، جمع كردن و گذاشتن و رفتن، سپس تمام مسؤوليت هاى آن را بدوش كشيدن.

________________________________________

1. نهج البلاغه.

امام صادق(عليه السلام) مى فرمايد:

لَيْسَ مِنَّا مَنْ لَمْ يُوَقَّرْ كَبيرَنا وَلَمْ يَرْحَمْ صَغيرَنا(1)

………………..

ترجمه

آن كس كه نسبت به بزرگترها احترام نگذارد و به كوچكترها محبّت نكند از ما نيست.

………………..

شرح كوتاه

جامعه انسانى همانند كاروان پردامنه اى است كه دائماً در حركت است، نوزادانى از مادر متولّد مى شوند، كودكان بزرگ، و بزرگ ها پير پيران از دنيا مى روند، و هيچ كس از اين ره سپردن مستثنا نيست.

در اين ميان بزرگترها معمولا تجربه بيشتر و بينش عميق تر دارند و در دوران عمر خويش - چنانچه وظيفه شناس بوده اند - منشأ خدمات فراوانترى شده اند و تمام محاسبات حكم مى كند كه مورد احترام باشدو جوانان و نوجوانان حرمت آنان را نگهدارند.

و كوچك ترها چون نورسند و در آغاز زندگى، بايد مورد محبّت قرار گيرند و با دلسوزى كامل پايه هاى سعادتشان به دست بزرگترها گذارده شود، و اين است راه و رسم يك جامعه انسانى و مترقى.

________________________________________

1. اصول كافى، جلد 3، صفحه 253.

پيامبر(صلى الله عليه وآله) فرمود:

اِذا اَرادَ اللهُ بَقَوْم خَيْراً اَهْدَى اِلَيْهِمْ هَدِيَّةً.

قالُوا وَما تِلْكَ الْهَدِيَّة؟

قالَ: اَلضَّيْفُ(1)

………………..

ترجمه

هرگاه خداوند خير و سعادت كسانى را بخواهد هديه اى به آنها اهدا مى كند. عرض كردند چه هديه اى؟ فرمود: ميهمان.

………………..

شرح كوتاه

آرى ميهمان هديه پروردگار است هديه اى است پر ارزش و گرامى. اما در دنياى مادى كه همه عواطف تحليل رفته، ميهمان مفهومى ندارد. بلكه يك موجود مزاحم و بيگانه و عزيز بى دليل است، لذا كمتر ديده مى شود كسى به ميهمانى برود يا ديگرى را به ميهمانى دعوت كند مگر اين كه روابط مادى و تجارى و سياسى آنها ايجاب كند.

در حالى كه در كشورهاى اسلامى و در ميان خانواده هايى كه سنن دينى نزد آنها زنده است، ميهمان، هرچند هيچ گونه آشنايى نداشته باشند عزيز و گرامى است و هديه خدا.

________________________________________

1. بحارالانوار، جلد 15، صفحه 241.

اميرمؤمنان على(عليه السلام) به كميل فرمود:

مامِنْ حَرَكَة اِلاَّ وَاَنْتَ مُحْتاجٌ فيها اِلى مَعْرِفَة(1)

………………..

ترجمه

هيچ حركت و كارى نيست مگر اين كه در انجام آن! نيازمند به آگاهى و آشنايى و معرفت هستى.

………………..

شرح كوتاه

اگر در وسعت مفهوم «ما من حركة» بينديشيم به وسعت برنامه هاى اسلامى آشنا خواهيم شد كه اسلام تنها يك رشته عبادات و نيايش ها نيست، و يا تنها عقيده خالى از برنامه هاى عملى نيست; بلكه براى تمام زندگى فردى و سراسر مسائل اجتماعى و همه تلاش ها و كوشش هاى انسانى برنامه دارد، كه نخستين مادّه آن آگاهى و شناخت واقعيّات است، و بدون معرفت كافى و بدون جهت گيرى صحيح، حركات و تلاش ها را بى اثر و حدّاقل كم اثر مى داند.

________________________________________

1. سفينة البحار، جلد 1، صفحه 15.

پيامبر اكرم(صلى الله عليه وآله) مى فرمايد:

اِذا سَرَّتْكَ حَسَنُكَ وَسائَتكَ سَيِّئُتُكَ فَاَنْتَ مُؤْمِنٌ(1)

………………..

ترجمه

هنگامى كه كار نيكت تو را خوشحال و كار بدت تو را ناراحت كند فرد با ايمانى هستى.

………………..

شرح كوتاه

اسلام مى گويد همه با فطرتى پاك متولّد مى شوند، فطرت ايمان و عشق به نيكى ها، آلودگى ها و گناهان ممكن است تدريجاً روح و جان انسان را تحت تأثير خود قرار دهد و به رنگ خود درآورد، و بكلى منقلب سازد; اما تا آن زمان كه انسان نسبت به نيكى ها علاقمند و از بدى ها متنفر است معلوم مى شود كه هنوز روح ايمان و فطرت پاك نخستين در او باقى است.

بيچاره مردمى كه نه تنها از اعمال بدشان ناراحت نمى شوند، بلكه به آن هم افتخار مى كنند; و يا هنگامى كه فداكارى، نيكوكارى، گذشت و عدالتى نشان مى دهند نشان مى دهند احياناً از كرده خود پشيمان هم مى شوند آنها افراد بى ايمانى هستند.

________________________________________

1. نهج الفصاحه، صفحه 41.

پيامبر اكرم(صلى الله عليه وآله) مى فرمايد:

اِذا حَدَّثَ الرَّجُلُ بِحَديث، ثُمَّ الْتَفَتَ فَهِىَ اَمانَةٌ(1)

………………..

ترجمه

هنگامى كه كسى سخنى بگويد، سپس به اطراف خود بنگرد، آن سخن امانت و سِر است (و بايد در حفظ آن كوشيد).

………………..

شرح كوتاه

امانت انواع گوناگونى در اسلام دارد و از آن جمله امانت در حفظ اسرار مردم است، اين موضوع بقدرى از نظر اسلام مهم تلقى شده كه افشاى اسرار مردم از گناه كبيره معرفى گرديده، تازه براى اثبات «سر» بودن لزومى ندارد گوينده خواهش و تمنا و تأكيد كند كه اين از اسرار است و نزد خودت باشد; بلكه به كمترين چيزى براى تفهيم اين حقيقت قناعت شده است، همين اندازه كه نگاه به اطراف كند و مراقب عدم وجود شخصى ديگرى باشد كافى است كه سخنان او به عنوان اسرار برادر مسلمان و امانت نگاهدارى شود.

________________________________________

1. نهج الفصاحه، صفحه 38.

امام على بن موسى الرضا(عليه السلام) مى فرمايد:

مَنْ جَلَسَ مَجْلِساً يُحْيَى فيهِ اَمْرُنا لَمْ يَمُتْ قَلْبُهُ يَوْمَ تَمُوت الْقُلُوبُ(1)

………………..

ترجمه

هركس در مجلسى بنشيند كه احياى مكتب ما، در آن مى شود دلش نمى ميرد آن روز كه دل ها مى ميرند!

………………..

شرح كوتاه

از جمله بالا بخوبى روشن مى شود كه وظيفه حتمى پيروان اهل بيت اين است كه در جلسات خود برنامه هاى آنها را احيا كنند، مكتبشان را بشناسند، روح سخنانشان را دريابند، به تعليمات آنان آشنا شوند و مجلس آنها مجلس سازندگى و آمادگى و حيات زندگى باشد نه جلسه سرگرمى و تنها حاجت طلبى و به دردها و خواست هاى شخص انديشيدن، و مسائل انسانى و اجتماعى و عقيدتى را ناديده گرفتن، چنين مجلسى موجب زنده شدن دل ها و بيدارى افكار است.

________________________________________

1. ميراث امامان، صفحه 443.

امام هادى(عليه السلام) مى فرمايد:

اَلشّاكِرُ اَسْعَدُ بِالشُّكرِ مِنْهُ بِالنِّعْمَةِ التَّى اَوجَبَتِ الشُّكْرَ لاَِنَّ النَّعَمَ مَتاعٌ وَالشُّكْرَ نِعَمٌ وَ عُقْبى(1)

………………..

ترجمه

آن كس كه شكر نعمت گويد سعادتش به خاطر شكرش از سعادتش به خاطر آن نعمت بيشتر است، زيرا نعمت ها وسيله زندگى اين جهانند و شكر سرمايه اين جهان و آن جهان.

………………..

شرح كوتاه

با توجه به اين حقيقت كه شكر تنها قدردانى با زبان نيست; بلكه قدردانى عملى است و هر نعمتى را به جا مصرف كردن، روشن مى شود كه شكر نعمت، بركات و سعادت هايى به بار مى آورد كه خود نعمت در برابر آن ناچيز است، نعمت ها را در مسير رضاى خدا و خشنودى بندگان او به كار گرفتن، هم سرمايه افتخار اين جهان و هم سعادت جاويدان آن جهان است; در حالى كه اگر به نعمت بنگرى به تنهايى ممكن است جز يك موهبت مادى نباشد پس شكر از خود نعمت بالاتر و ارزنده تر است!

اميرمؤمنان على(عليه السلام) مى فرمايد:

اَلّلسانُ مِعْيارُ اِطاشَةِ الْجَهْلِ وَاَرْجِحَةِ الْعَقْلِ(1)

………………..

ترجمه

زبان معيار سنجش طغيان جهل و ترازوى عقل و خرد است.

………………..

شرح كوتاه

مهم ترين دريچه روح آدمى و كليد شخصيت او، بهترين وسيله براى ارزيابى ميزان خرد هر انسان زبان اوست. زبانى كه با يك چرخش ساده و به ظاهر كم اهميّت پرده ها را كنار مى زند و زواياى روح انسان را آشكار مى سازد.

به همين دليل بسيارى از دستورهاى اسلام بر محور اصلاح زبان دور مى زند و كراراً در گفتار پيشوايان بزرگ ما در اين زمينه اخطار و اعلام خطر شده است، و بديهى است اصلاح كامل زبان بدون اصلاح روح و فكر ممكن نيست، ولى با سكوت و خويشتن دارى مى توان بسيارى از عواقب دردناك حركات ناموزون زبان پيروز شد.

________________________________________

1. تحف العقول، صفحه 143.

اميرمؤمنان على(عليه السلام) مى فرمايد:

يَاْتى عَلَى النَّاسِ زَمانٌ لا يَبْقى فيهِمْ مِنَ الْقُرآنِ اِلاَّ رَسْمُهُ وَمِنَ الاِْسلامِ اِلاَّ اِسْمُهُ، مَساجِدُهُمْ يَوْمَئِذ عامِرَةٌ مِنَ البِناءِ، خَرابٌ مِنَ الْهُدى(1)

………………..

ترجمه

زمانى بر مردم فرا مى رسد كه در ميان آنها از قرآن جز خط به نقوش، و از اسلام جز اسمى باقى نماند، مساجد مسلمين در آن روز از نظر بنا آباد ولى از نظر هدايت ويران خواهد بود!

………………..

شرح كوتاه

نمى توانيم بگويم اين پيشگويى عجيب، امروز، كاملا مصداق پيدا كرده، و يا مربوط به آينده است، ولى اين قدر مسلّم است كه نمونه هايى از آن را در گوشه و كنار با چشم خود مى بينيم، و تعجب در اين است كه چنين مسلمانانى از عقب ماندگى ناله و شكوه دارند، گويا چنين مى پندارند تنها «اسم اسلام» و «رسم قرآن»، براى همه چيز آنها كافى است، نه قرآن را به عنوان يك كتاب تربيت و انسان سازى پذيرفته و به كار بسته اند، و نه اسلام را به عنوان «مذهب» يعنى روش فكرى و عملى; كدام جامعه مسلمان واقعى را سراغ داريم كه عقب مانده باشد و جهان در برابرش تعظيم ننموده باشد!

________________________________________

1. كلمات قصار، كلمه 369.

امام على بن موسى الرضا(عليه السلام) مى فرمايد:

اِنَّما قُلْنا «الَّلطيفُ» لِلْخَلْقِ اللَّطيفِ … وَ ما لا يَكادُ عُيُونُنا تَسْتَبينَهُ لِدِمامَةِ خَلْقِها، لا تَراهُ عُيُونُنا وَ لا تَلْمُسُهُ اَيْدِينا!(1)

………………..

ترجمه

اين كه به خدا لطيف مى گوييم به خاطر آفرينش موجودات بسيار كوچك و ظريف است … حيواناتى كه چشم ما آنها را از شدت كوچكى نمى بيند و دست ما آن را احساس نمى كند!

………………..

شرح كوتاه

آنچه در بالا مى بينيد گوشه كوچكى از حديث مفصلى است كه «فتح بن يزديد جرجانى» از امام على بن موسى الرضا(عليه السلام) نقل كرده، و در ضمن آن تصريح شده «اين حيوانات بقدرى كوچكند كه به هيچ وجه احساس نمى شوند، در ميان امواج درياها و در ميان پوست هاى درختان و در بيابان ها و دشت ها پراكنده اند».

اين حديث در كتاب هايى كه حدود يكهزار سال پيش نوشته شده از آن امام(عليه السلام)به يادگار مانده و صدها سال پيش از آن كه «پاستور» حيوانات ذره بينى را كشف كند صادر شده است، و اين يك معجزه علمى روشن است.

________________________________________

1. كتاب وافى، جلد 1، صفحه 106.

اميرمؤمنان على(عليه السلام) مى فرمايد:

وَوَتَّدُ بِالصُّخُورِ مَيَدانَ اَرْضِهِ(1)

………………..

ترجمه

به وسيله كوه ها از لرزش و تكان خوردن زمين جلوگيرى نمود.

………………..

شرح كوتاه

امروز ثابت شده همان طور كه جاذبه ماه در جزر و مد درياها مؤثر است و آب آنها را دوبار، در شبانه روز، به تفاوت، يك متر و بيشتر و حتى در بعضى از نقاط پانزده متر! بالا و پايين مى برد، روى پوسته جامد زمين مؤثر است و آن را به مقدار 30 سانتى متر بالا مى كشد سپس به پايين برمى گردد، ولى استحكام پوسته زمين به خاطر وجود كوه ها كه ريشه هاى آن به هم متصل شده و شبكه زره مانندى دور زمين ايجاد كرده مانع از تأثير بيشتر آن مى گردد.

راستى اگر كوه ها وجود نداشتند و پوسته زمين نرم بود و شب و روز در جزر و مد بودند آيا آرامشى براى ما وجود داشت؟ اين حقيقت را پيشوايان اسلام از 14 قرن پيش بيان كردند.

________________________________________

1. نهج البلاغه خطبه 1.

ترجمه

آيا خدا نمى فرمايد كه آسمان بدون ستونى كه ديده شود برپاست؟

گفتم: آرى

فرمود: بنابراين ستونى وجود دارد كه نامرئى است و شما آن را نمى بينيد!

………………..

شرح كوتاه

امروز مسلّم است كه كرات آسمانى در مدارهاى خود به بركت تعادل نيروى جاذبه و دافعه برپا هستند، جاذبه همچون زنجير عظيمى آنها را به سوى هم مى كشاند و نيروى گريز از مركز آنها را از هم فرار مى دهد و تعادل كامل آنها سبب شده كه ميليون ها سال بدون كمترين تغييرى در مدار خود بگردند و در فضاى بيكران روى اين ستون نامرئى تكيه كنند و معلق بمانند. آيا در آن زمان كه هنوز پرده اى از روى اين اسرار برداشته نشده بود تعبيرى رساتر از تعبير فوق براى بيان اين حقيقت وجود داشت؟ و آيا اين از معجزات علمى پيشوايان بزرگ ما نيست؟!

1. تفسير برهان، جلد 3، صفحه 278.

على بن موسى الرضا(عليه السلام) به يكى از دوستان خود فرمود:

اَلَيْسَ اللهُ يَقُولُ بِغَيْرِ عَمَد تَرَوْنَها؟

فَقُلْتُ: بَلَى

قالَ: ثُمَّ عَمَدٌ، لكِنْ، لا تَرَوْنَها!(1)

اميرمؤمنان على(عليه السلام) مى فرمايد:

هذِهِ النُّجُومُ الَّتى فى السَّماءِ مَدائِنُ مِثْلُ الْمَدائِنِ الَّتى فى الاْرضِ مَرْبُوطَهٌ كُلُّ مَدينَة اِلى عَمُود مِنْ نُور(1)

………………..

ترجمه

اين ستارگانى كه در آسمان هستند شهرها (و آبادى هايى) همچون شهرهاى زمينند، هر شهرى از آنها با ستونى از نور (با شهرهاى ديگر) پيوسته است.

………………..

شرح كوتاه

بسيار خود خواهانه است كه ما تصور كنيم تنها كره مسكونى جهان، كره زمين ماست و ميليون ها ميلون كرات آسمانى همه باير و خاموش و خالى از سكنه اند.

دانشمندان امروز با محاسباتى كه روى وجود شرايط حيات و زندگى در كرات آسمانى كرده اند قطع دارند كه ميليون ها يا صدها ميليون از اين كرات داراى ساكنانى هستند كه به احتمال قوى بسيارى از آنها تمدن هايى پيشرفته تر و به مراتب عالى تر از تمدن ساكنان زمين دارند; زيرا آغاز حيات در آنها هزاران يا ميليون ها سال قبل از كره زمين بوده است. حديث بالا يكى از معجزات علمى امير مؤمنان است كه چهارده قرن پيش بيان فرموده است.

________________________________________

1. سفينة البحار، جلد 3، صفحه 574.

امام سجاد(عليه السلام) مى فرمايد:

مَنْ عَمِلَ بِمَا افْتَرَضَ الله عَلَيْهِ فَهُوَ مِنْ اَعْبَدِ النَّاسِ(1)

………………..

ترجمه

هركس به وظايف لازم خود عمل كند از عابدترين مردم خواهد بود.

………………..

شرح كوتاه

عبادت نه منحصر به خدمت خلق است و نه منحصر به نماز و روزه; بلكه بزرگترين عبادت آن است كه هركس به وظايف واجب خود در هر قسمت عمل كند، چه عبادتى از اين بالاتر و پرشكوه تر، عبادتى كه مى تواند يك جامعه را گلستان كند و هرگونه خير و سعادتى را به ارمغان بياورد. انجام فرايض مفهوم وسيعى دارد كه واجبات عبادى را شامل مى شود. همان طور كه وظايف اجتماعى و انسانى و خدمات فرهنگى و اقتصادى لازم را در بر مى گيرد و به اين ترتيب بيگانگى اسلام از عمل كسانى كه وظايف لازم خود را رها كرده و به انجام مستحبات مى پردازند و خود را عابد مى شمرند روشن مى شود.

________________________________________

1. وسايل الشيعه، جلد 11، صفحه 206.

پيامبر(صلى الله عليه وآله) مى فرمايد:

اِجْتَنِبِ الْخَمْرَ فَاِنَّها مِفْتاحُ كُلِّ شَرٍّ(1)

………………..

ترجمه

از شراب بپرهيز كه كليد تمام بديهاست.

………………..

شرح كوتاه

با اين كه در زمينه آثار زيان بار شراب كتاب ها و مقالات فوق العاده زياد نوشته شده، و اثرات مرگبار آن روى دستگاه هاى عصبى، قلب، عروق، جهاز گوارش، كبد، كليه ها و تمام اورگانيزم بدن تشريع شده و نتايج شوم آن در ايجاد حوادث دردناك اجتماعى با آمار و ارقام تكان دهنده مورد بررسى هزاران دانشمند و مغز متفكر انسانى قرار گرفته، امار جمله اى به كوتاهى و جامعيّت حديث ارزنده پيامبر بزرگ ما نمى توان پيدا كرد كه همه حقايق را در يك جمله كوتاه بيان فرموده است.

آرى، شراب كليد همه بدى ها، زشتى ها و بدبختى هاست.

________________________________________

1. نهج الفصاحه، صفحه 1.

امام حضرت مهدى(عليه السلام) فرمود:

اَمَّا الْحَوادِثُ الْواقِعَةُ فَارْجِعُوا فيها اِلى رواةِ اَحادِيثنا(1)

………………..

ترجمه

در حوادث گوناگونى كه در دروان غيبت كبرى پيش مى آيد به راويان احاديث ما مراجعه نماييد.

………………..

شرح كوتاه

اجتماعات انسانى بدون رهبرى صحيح سامان نمى يابند به همين دليل خداوند هيچ گاه بندگان خود را به حال خود، بدون سرپرست، وا نگذارده و هميشه رهبران الهى در ميان آنها رفت و آمد داشته اند.

حتى در زمان غيبت ولى عصر حضرت مهدى (ارواحنا فداه) نخست نايبان خاص و پس از پايان دوران آنها، نايبان عام براى رهبرى مردم از طرف خود آن حضرت تعيين شدند، مردانى مصمّم و با ايمان و آگاه كه به خوبى به محتواى بزرگ كتاب آسمانى مسلمين قرآن، و به سنّت پيامبر(صلى الله عليه وآله)و مكتب اهل بيت(صلى الله عليه وآله) آشنايى دارند عهده دار اين رسالتند; و هركس به هر نام و هر عنوان ديگرى خود را شايسته اين مقام بداند مردود است.

________________________________________

1. قسمتى از توقيع معروف كه در كتب مختلف آمده است.

امام حسن عسكرى(عليه السلام) مى فرمايد:

اَشَدُّ النّاسِ اِجْتِهاداً مَنْ تَرَكَ الذُّنُوبَ(1)

………………..

ترجمه

از همه مردم مجاهدتر كسى است كه گناهان را ترك گويد.

………………..

شرح كوتاه

مى دانيم مبارزه با هوا و هوس هاى سركش كه سرچشمه اصلى گناهان است; در اسلام به نام «جهاد اكبر» ناميده شده است كه از مبارزه با دشمنان مهم تر و پر ارج تر است. چرا كه اين جهاد وسيله خودسازى است و تا خودسازى انجام نگردد پيروزى نيست; زيرا شكست ها غالباً نتيجه نقطه ضعفهاست.

در محيط هاى آلوده به گناه ارزش اين جهاد آشكارتر و اهميّت آن در پيشبرد اهداف اجتماعى روشنتر است.

پيروزى هاى پيامبر(صلى الله عليه وآله) در «مدينه» در حقيقت نتيجه مستقيم خود سازى ها و مجاهدات اصحاب در «مكه» بود.

________________________________________

1. بحارالانوار، جلد 78، صفحه 373.

امام على بن محمّد تقى (هادى)(عليه السلام) مى فرمايد:

مَنْ هانَتْ عَلَيْهِ نَفْسُهُ فَلا تَأمَنْ شَرَّهُ(1)

………………..

ترجمه

آن كسى كه شخصيتى براى خود قائل نيست از شر او برحذر باش!

………………..

شرح كوتاه

در حقيقت يكى از مهم ترين عواملى كه جلو فساد و بدكارى را مى گيرد وجود شخصيّت يا لااقل احساس شخصيّت است، افراد با شخصيّت يا آنها كه براى خودش شخصيّتى قائلند هر چند در نظر ديگران چندان شخصيّتى نداشته باشند، به خاطر حفظ موقعيّت خود هم كه باشد از انجام بسيارى از زشتكارى ها و اعمال خلاف خوددارى مى كنند، ولى همين كه احساس كردند نه آبرويى دارند و نه احترام و شخصيّتى، از هيچ چيز پروا نخواهند كرد.

لذا امام(عليه السلام) مى فرمايد از اين گونه افراد بپرهيز!

و نيز به همين دليل يكى از نكات مهم تربيت فرزند يا تربيت افراد انسان به طور كلى اين است كه در آنها ايجاد شخصيّت شود و احساس كنند شخصيّت ويژه اى دارند، به عكس خرد كردن شخصيّت افراد اثر بسيار بدى از لحاظ تربيتى دارد.

________________________________________

1. تحف العقول، صفحه 362.

امام محمّد تقى(جواد)(عليه السلام) مى فرمايد:

لَوْ كانَتِ السَّماواتُ وَالاَْرْضُ رَتْقاً عَبْد ثُمَّ اتَّقى اللهَ تَعالَى جَعَلَ اللهُ لَهُ مِنْها مَخترَجاً(1)

………………..

ترجمه

اگر درهاى آسمان و زمين به روى كسى بسته شود سپس او پرهيزگارى پيشه كند خداوند گشايشى در كار او مى دهد.

………………..

شرح كوتاه

گاه مى شود كه در زندگى تمام درها به روى انسان بسته مى شود و به هر طرف رو مى كند با مشكل يا مشكلاتى روبه رو مى شود.

اين گونه رويدادها فرصتى است براى بيدار شدن انسان ها و بازگشت او به سوى خدا، بازگشتى سازنده و تغيير دهنده سرنوشت، در اين هنگام اگر از جان و دل متوجه او گردد و از ذات پاكش مدد گيرد، امدادهاى الهى به سراغ او آمده و نسيم هاى رحمت پروردگار او را در آغوش مى كشند و از راه هايى كه هرگز باور نداشت درهاى بسته گشوده مى شود.

________________________________________

1. نورالابصار، صفحه 150.

امام على ابن موسى الرضا(عليه السلام) مى فرمايد:

اَلاِْمامُ اَمينُ اللهِ فِى اَرْضِهِ وَخَلْقِهِ وَ حُجَّتُهُ عَلَى عِبادِهِ وَخَليفَتُهُ فى بِلادِهِ والداعى اِلى اللهِ و الذابُّ عَنْ حريم الله.(1)

………………..

ترجمه

امام امين خدا در زمين و در ميان خلق خدا، و حجت او بر بندگان و جانشين او در شهرها، و دعوت كننده به سوى خدا، و مدافع حريم الهى است.

………………..

شرح كوتاه

در اين حديث كه بخشى از حديث طولانى در زمينه معرفى مقام امامت است، به پنج قسمت از وظايف سنگين و مهم اشاره شده:

1- امام خزانه دار و امين وحى، و حافظ تمام علوم و احكام و معارف دين است.

2- امام دليل زنده و گواه روشن و معرف آيين خداست.

3- امام سرپرست و زمامدار الهى و نماينده او در ميان مردم است.

4- امام آمر به معروف و ناهى از منكر و بزرگترين مبلّغ دين است.

5- امام مدافع از حريم آيين خدا در برابر همجوم دشمنان است. و چنين كسى بايد داراى علم الهى و مقام عصمت باشد و جز خدا نمى تواند او را تعيين كند.

________________________________________

1. تحف العقول، صفحه 328.

امام كاظم(عليه السلام) مى فرمايد:

اِنَّ الزَّرْعَ يَنْبُتُ فى السَّهْلِ وَلا يَنْبُتُ فى الصَّفا فَكذلِكَ الْحِكْمَةُ تَعْمُرُ فى قَلْبِ الْمُتَواضِعِ وَلا تَعْمُرُ فى قَلْبِ الْمُتَكَبِّرِ الْجَبّارِ!(1)

………………..

ترجمه

زراعت در زمين هاى نرم مى رويد، نه روى سنگ ها! همچنين علم و حكمت تنها در قلب متواضعان جوانه مى زند نه در قلب متكبران جبار!

………………..

شرح كوتاه

نخستين گام در راه تحصيل دانش فروتنى است، فروتنى در برابر حق، فروتنى در برابر استاد، و در برابر هركس كه بيشتر از انسان مى داند و مى تواند چيزى به او بياموزد.

به همين دليل «جهل» و «تكبّر» معمولا قرين و همراه يكديگرند، متكبّران حاضر به اعتراف به جهل نيستند، و حتى اگر واقعيّتى با روح غرور و تكبّر آنها نسازد نه تنها آن را انكار مى كنند بلكه با آن به مبارزه بر مى خيزند، سخن حق را از افراد هم رديف يا پايين تر از خود نمى پذيرند، و غالباً در جهل مركب مى مانند.

________________________________________

1. تحف العقول، صفحه 296.

امام صادق(عليه السلام) مى فرمايد:

لَمْ يَخْلُقِ اللهُ يَقيناً لا شَكَ فيه اَشْبَهُ بِشَكٍّ لا يَقينَ فيهِ مِنَ الْمَوْتِ!(1)

………………..

ترجمه

خداوند يقينى كه هيچ گونه شك در آن نباشد همانند مرگ نيافريده كه گويى شكّى است كه هرگز در آن يقين وجود ندارد!

………………..

شرح كوتاه

چه جمله عجيبى، و چه تعبير گويايى از بى خبرى انسان از پايان زندگى و مرگ!

انسان در هر چيز ترديد كند در اين كه اين زندگى به هر حال پايانى دارد و بايد به نقطه پايان آن برسد ترديد نخواهد كرد حتى آنها كه به هيچ مذهب و مسلك و مكتبى پايبند نيستند.

اما انسان به قدرى خود را در برابر اين موضوع به كر گوشى و بى خبرى مى زند چنان كه گويى نه مرگى در كار است و نه پايانى براى زندگى! و به همين جهت خود را براى استقبال از آن با ايمان و عمل صالح و پاكى و تقوا آماده نمى كند، ولى بياييد واقع بين باشيم و در هر شرايط سن و سالى هستيم چنان پاك باشيم كه هر لحظه زندگى ما پايان گيرد شرمنده نباشيم.

________________________________________

1. تحف العقول، صفحه 271.

امام باقر(عليه السلام) مى فرمايد:

اِنَّ لِلهِ عُقُوباتٌ فِى الْقُلُوبِ وَ الأبْدان:

ضَنْكٌ فى الْمَعيشَةِ وَ وَهْنٌ فِى الْعِبادَةِ وَما ضُرِبَ عَبْدٌ بِعُقُوبَة اَعْظَمُ مِنْ قَسْوَةِ الْقَلْبِ!(1)

………………..

ترجمه

خداوند مجازات هايى (در برابر گناهان و نافرمانى ها) دارد در روح و جسم: تنگى معيشت، سستى در عبادات، ولى خدا هيچ بنده اى را مجازاتى شديدتر از سنگدلى نكرده است!

………………..

شرح كوتاه

مجازات هاى الهى در حقيقت عكس العمل هاى اعمال، و آثار و نتايج گناهان آدمى است، گاهى اين عواقب سوءِ به صورت وضع نابسامان زندگى مادى و گاهى در شكل محروميّت از نشاط در عبادت و راز و نياز با معبود، خودنمايى مى كند، ولى از همه مهم تر و خطرناك تر آن است كه عكس العمل جنايات و اعمال زشت آدمى به صورت قساوت قلب و سنگدلى بروز كند، و قلب آدمى را از عواطف انسانيّت و هرگونه نوع دوستى و همدردى خالى سازد كه اين خود سرچشمه بسيارى از گناهان و جنايات ديگر است.

________________________________________

1. تحف العقول، صفحه 217.

امام على ابن الحسين(عليه السلام) مى فرمايد:

اَلا وَ اِنَّ اَبْغَضُ النَّاسِ اِلَى اللهِ مَنْ يَقْتَدىِ بُسنَّةِ اِمام وَلا يَقْتَدى بِاَعْمالِهِ(1)

………………..

ترجمه

منفورترين مردم در پيشگاه خدا آن كسى است كه امام و پيشوايى را به امامت پذيرفته، ولى از اعمال او پيروى نمى كند.

………………..

شرح كوتاه

يكى از بزرگترين عيوب انسان جدايى «اعتقاد» و «عمل» اوست، دم از عقيده به چيزى مى زند اما عملا اثرى از آن اعتقاد از او ديده نمى شود.

ايمان به خدا دارد، اما مراقبت دائمى او را در اعمال خويش عملا منكر است، عقيده به دادگاه بزرگ خدا در رستاخيز دارد امّا عملا هيچ گونه آمادگى اخلاقى براى آن ندارد.

پيامبر اسلام(صلى الله عليه وآله) را بزرگترين پيامبر، و اميرمؤمنان على(عليه السلام) را بالاترين مولا و رهبر، مى داند اما كمترين شباهتى از نظر اعمال با آنها ندارد، خلاصه عقيده او در مسيرى است و اعمال او در مسير ديگر!

________________________________________

1. تحف العقول، صفحه 202.

امام حسين(عليه السلام) مى فرمايد:

لِلسَّلامِ سَبْعُونَ حَسَنهٌ تِسْعٌ وَسِتُّونَ لِلْمُبْتَدى وَ واحِدَةٌ لِلّرادِّ(1)

………………..

ترجمه

سلام 70 حسنه دارد كه 69 قسمت آن براى سلام كننده و يك قسمت آن براى پاسخ گوينده است.

………………..

شرح كوتاه

در ميان تحيّت هايى كه اقوام مختلف دارند «سلام» درود و تحيّت اسلامى، درخشندگى خاصى دارد; زيرا هم خوش آمد است و هم نشانه صلح و صفا و دوستى، و هم تقاضاى سلامتى از خداوند متعال براى طرف مقابل، به همين دليل درود بهشتيان نيز سلام است و فرشتگانِ رحمت با سلام به استقبال نيكان و پاكان مى شتابند، اما متأسفانه جمعى از مسلمانان به گمان اين كه سلام نكردن دليل شخصيت، و سلام كردن دليل كوچكى است از انجام اين سنّت اسلامى سرباز مى زنند و از فضيلت بزرگى كه در حديث فوق آمده خود را محروم مى سازند.

________________________________________

1. تحف العقول، صفحه 177.

امام حسن(عليه السلام) مى فرمايد:

مَا تَشاوَرَ قَوْمٌ إِلاَّ هُدُوا إلى رُشْدِهِمْ(1)

………………..

ترجمه

هيچ جمعيّتى در كار خود با يكديگر مشورت نكردند مگر اين كه به خير و صلاح خويش رهنمون شدند.

………………..

شرح كوتاه

كار دسته جمعى در همه جا سرچشمه خير و بركت و ترقى و پيشرفت است، مخصوصاً در مسائل فكرى و طرح برنامه ها و حل مشكلات كه هم فكرى و مشورت در آنها اثر اعجازآميزى دارد.

آنها كه به استبداد فكر خو گرفته اند، در زندگى خود بسيار گرفتار اشتباه و خسران و زيان مى شوند، هر فكرى جرقه اى دارد كه در فكر ديگرى نيست، هنگامى كه اين جرقه ها به هم تركيب شوند شعله فروزانى ايجاد مى كنند كه هر تاريكى در پرتو آن روشن مى گردد، بياييد همه تصميم بگيريم كه در كارها با افراد بيدار و آگاه مشورت كنيم.

________________________________________

1. تحف العقول، صفحه 164.

امام اميرمؤمنان على(عليه السلام) مى فرمايد:

لا تَسُبَّنَّ إِبْلِيْسَ فِى الْعَلانِيَةِ وَأَنْت صَدِيقُهُ فِى السِّرِ(1)

………………..

ترجمه

به شيطان آشكارا لعن و نفرين مكن در حالى كه در باطن با او طرح دوستى دارى!

………………..

شرح كوتاه

بسيارى از مردم از الفاظ مى گريزند و وحشت دارند، از لفظ فقر، از لفظ نفاق، و از لفظ شيطان و مانند آن، در حالى كه عملا در آن غرقند.

ثروتمندانى را مى شناسيم كه از ترس فقر همچون فقيران زندگى مى كنند، افراد منافقى را مى شناسيم كه صد لعن و نفرين به منافقان مى كنند اما زندگى آنها سراسر نفاق و دو رويى است.

شيطان صفتانى را سراغ داريم كه در ميان مردم پناه بردن به خدا از شر شيطان ورد زبانشان است اما در نهان با او نرد عشق مى بازند و براى برنامه هاى شيطانى خود همه گونه اهميّت قائلند، اينها دشمنان لفظند نه واقعيت.

________________________________________

1. تراث الائمه، صفحه 209.

اميرمؤمنان على(عليه السلام) مى فرمايد:

مَوْتُ الاْنْسانِ بِالذُّنُوبِ أَكْثَرُ مِنْ مَوته بِالأَجَلِ وَ حَياتُهُ بِالْبِرِّ أَكْثَرُ مِنْ حَيَاتِهِ بِالْعُمْرِ(1)

………………..

ترجمه

مرگ زود رس انسانها بر اثر گناه از مرگ طبيعى بيشتر است، و طول عمر افراد بر اثر نيكوكارى از طول عمر به عوامل طبيعى زيادتر مى باشد.

………………..

شرح كوتاه

بدون شك بسيارى از گناهان و صفات زشت به طور مستقيم عمر را كاهش مى دهد (همچون ميخوارى و قمار و بخل و حسد و كينه توزى) و بسيارى نيز به طور غير مستقيم از طريق اثر گذاشتن در نابسامانى وضع اجتماع و سلب امنيّت عمومى و بروز جنگ ها (مانند رباخوارى و ظلم و ستم). و از سوى ديگر نيكوكارى به خاطر اثر عميقى كه در آرامش روح و وجدان دارد مى تواند سرچشمه عمر طولانى گردد.

بنابرين گناه، قطع نظر از آثار زيانبار معنوى، يك اثر بارزش كوتاه ساختن عمر آدمى است همان طور كه نيكوكارى علاوه بر همه آثار، در طول عمر كاملا مؤثر است.

________________________________________

1. سفينة البحار، صفحه 489.

امام صادق(عليه السلام) فرمود:

لا يَنْبَغِى لِلْمُؤْمِنِ أَنْ يَجْلِسَ مَجْلِساً يُعْصَى اللهُ فِيْهِ وَ لا يَقْدِرُ عَلَى تَغْييرِه(1)

………………..

ترجمه

سزاوار نيست افراد با ايمان در مجلسى بنشينند كه در آن گناه مى شود و توانايى بر تغيير آن را ندارند.

………………..

شرح كوتاه

شركت در مجلس گناه، گناه است اگرچه انسان مرتكب گناهى نشود و با اهل مجلس هم صدا نگردد، زيرا شركت در چنان مجلسى عملا امضاى گناه است، مگر اين كه هدف او تغيير مسير آن، و انجام وظيفه بزرگ امر به معروف و نهى از منكر باشد.

بعلاوه مشاهده صحنه هاى آلوده به گناه در حالى كه انسان در برابر آن بى تفاوت بماند، روح را تاريك و زشتى گناه را در نظر كم مى كند، و شخص را به گناه عادت مى دهد.

كارهاى توليدى انجام دهيد

امام صادق(عليه السلام) فرمود:

إزْرَعُوا وَأَغرِسُوا وَاللهِ ما عَمِلَ النَّاش عَمَلا أَحَلَّ وَلا أَطْيَبَ مِنْهُ(1)

………………..

ترجمه

زراعت كنيد و درخت بنشانيد، به خدا سوگند مردم عملى حلال تر و پاكتر از اين انجام نداده اند.

………………..

شرح كوتاه

پايه زندگى انسان ها روى كارهاى توليدى از جمله فرآورده هاى كشاورزى است، و انواع تجارت ها حتى بسيارى از صنايع، بدون آن مفهومى نخواهد داشت; زيرا مواد خام اوليه خود را از كشاورزى مى گيرند.

بعلاوه آن قدر كه تقلّب و تزوير در چيزهاى ديگر ممكن است در كشاورزى ممكن نيست; زيرا اساس آن بر عوامل و اسباب طبيعى است و عوائد آن صرفاً نتيجه زحمات صادقانه انسانهاست. به همين دليل در حديث فوق زراعت و درخت كارى پاكترين و گواراترين كارها شمرده شده است.

________________________________________

1. سفينة البحار - جلد 1، صفحه 549.

پيغمبر اكرم(صلى الله عليه وآله) فرمود:

لا يَزَالُ هذَا الدِّينُ عَزِيزاً مَنِيعاً إلَى إثْنى عَشَرَ كُلُّهُمْ مِنْ قُرَيْش(1)

………………..

ترجمه

اين دين همواره سربلند و از دست دشمنان در امان خواهد بود تا دوازده تن آن را رهبرى كنند كه تمام آنها از قريش هستند.

………………..

شرح كوتاه

در موردى خلفاى دوازده گانه پيامبر(صلى الله عليه وآله) در معتبرترين كتب اهل تسنن همانند «صحيح بخارى» و «صحيح مسلم» و «صحيح ترمذى» و «صحيح ابو داوود» و «مسند احمد» و كتب فراوان ديگر احاديث صريح و روشنى نقل شده و تعداد مجموع اين احاديث از طرق شيعه و اهل تسنن را به 271 حديث برآورد كرده اند! و جالب اين است كه احاديث فوق را بر هيچ كس از كسانى كه بعد از پيامبر(صلى الله عليه وآله) رهبرى مسلمانان يا حكومت آنها را برعهده داشتند جز امامان دوازده گانه شيعه نمى توان تطبيق نمود زيرا نه خلفاى چهارگانه نخستين و نه خلافى بنى اميه و نه بنى عباس هيچ كدام مصداق اين حديث نيستند، و لذا دانشمندان اهل تسنن در تفسير اين حديث معتبر به دردسر عجيبى افتاده اند ولى در مكتب شيعيان اهل بيت تفسير آن كاملا روشن است.

________________________________________

1. از كتاب تيسير الوصول، نوشته زبيدى شافعى.

پيامبر(صلى الله عليه وآله) مى فرمايد:

اَلطَّبِيب اللهُ وَلَعَلَّكَ تَرْفِقُ بِأَشْياء تَخْرِقُ بِها غَيْرَكَ(1)

………………..

ترجمه

طبيب واقعى خداست و شايد چيزهايى براى تو خوب باشد كه ديگران از آن زيان مى بينند.

………………..

شرح كوتاه

حوادثى كه در زندگى انسان رخ مى دهد «گاهى» از سوء تدبير و سوء انتخاب يا سوء نيست اوست و بسيارند حوادث دردناكى كه اين چنين هستند.

ولى گاهى حوادث ظاهراً نامطلوبى رخ مى دهند كه هيچ يك از اين عوامل موجب آن نشده اند و در واقع حكم داروهايى را دارند كه طبيب واقعى يعنى خداوند براى بندگان خود تجويز كرده است، اين داروها اگر چه تلخند ولى اثر درمانى مهمى دارند، گاهى زنگ بيدار باش، گاهى وسيله توجه به ضعف و ناتوانى انسان و گاهى باعث برطرف شدن غرور اوست.

________________________________________

1. نهج الفصاحه، صفحه 406.

پيامبر(صلى الله عليه وآله) فرمود:

عَدْلُ ساعَة خَيْرٌ مِنْ عِبادَةِ سَنَة!(1)

………………..

ترجمه

يك ساعت عدالت و دادگرى بهتر از يك سال عبادت است!

………………..

شرح كوتاه

عبادت همان پيوند خلق با خالق و ارتباط «ممكن» با «واجب» و توجه به اين پيوند و ارتباط است، عبادت ها درس هاى تربيتى مهمى هستند كه در ساختن روح و فكر انسان نقش مؤثر دارند.

اما با اين همه در حديث بالا مى خوانيم يك ساعت عدالت كردن از يك سال عبادت (مستحبى) انجام دادن بهتر و بالاتر است.

و در جاى ديگر مى خوانيم يك ساعت افكار و انديشه از يك شب (يا از يك سال) عبادت بالاتر است; و اين تعبيرات اهميّت فوق العاده «عدالت» و «تفكر» را روشن مى سازد، و اين هر دو نيز ريشه مشترك دارند، آن جا كه عدالت نيست، فكر و انديشه و خرد نيست!

________________________________________

1. نهج الفصاحة، صفحه 410.

امام صادق(عليه السلام) مى فرمايد:

كانَ عَلِىٌّ عَلَيْهِ السَّلامُ يَحْتَطِبُ وَيَسْتَقِى وَ يَكنِسُ وَ كانَتْ فاطِمَةُ تَطْحَنُ و تَعجِنُ وَ تَخبِزُ!(1)

………………..

ترجمه

على(عليه السلام) (براى خانه خود) از بيابان هيزم جمع آورى مى كرد و آب مى آورد و نظافت مى كرد، و فاطمه(عليها السلام)آرد مى كرد، و خمير مى نمود و نان مى پخت.

………………..

شرح كوتاه

از اين حديث كوتاه يك جهان عظمت و روح و بلندى مقام انسانى از بزرگ پيشواى اسلام اميرمؤمنان على(عليه السلام) و بانوى نمونه جهان فاطمه زهرا(عليها السلام)مى بارد، زندگى آنها در نهايت سادگى و بى آلايشى مملوّ از صفا و صميميّت و همكارى و همگامى بود، كار عيب نبود و همكارى و تفاهم اصل اساسى محسوب مى شد، و بى پيرايگى امتياز بزرگ آن بود.

همان امورى كه از خانه و خانواده هاى امروز رخت بربسته و به دنبال آن آسايش و آرامش هم رفته است.

________________________________________

1. سفينة البحار، جلد 2، صفحه 195.

پيامبر اكرم(صلى الله عليه وآله) فرمود:

لِكُلِّ أُمَّة صَديقٌ وَ فارُوقٌ وَ صَدِيقُ هذِهِ الاُْمَّةِ وَفارُوقَها عَلِىُّ ابْنُ أَبِى طالِب(1)

………………..

ترجمه

هر امتى صديق و فاروقى دارد و صديق و فاروق اين امت على ابن ابى طالب است.

………………..

شرح كوتاه

براى تكميل برنامه يك مكتب ريشه دار - آن هم يك مكتب جاودانى همانند مكتب اسلام، لازم است كه بعد از رحلت پيامبر(صلى الله عليه وآله) آن هم پيامبرى كه بيشتر دوران رسالتش با درگيرى هاى مختلف، با انواع و اقسام دشمنان سرسخت گذشت - كسى وجود داشته باشد كه به تمام رموز آن مكتب آشنا و ميان حق و باطل فرق بگذارد (يعنى شايسته نام فاروق باشد) و نيز در بيان و توضيح حقايق كاملا صادق و راستگو و گويا و صريح اللهجة يعنى (صديق) باشد، تا هرگونه ابهام براى مردم بعد از درگذشت نخستين رهبر پيدا شود برطرف گرداند، اين مقام طبق صريح عبارت بالا مخصوص على(عليه السلام) بود.

________________________________________

1. سفينة البحار، جلد 2، صفحه 221.

اميرمؤمنان على(عليه السلام) مى فرمايد:

مَنْ يَكْسِبُ مَالا مِنْ غَيْرِ حَقِّهِ يَصْرِفُهُ فِىْ غَيْرِ أَجْرِه(1)

………………..

ترجمه

كسى كه ثروتى از طريق نامشروع به دست آورد در طريقى كه پاداش الهى ندارد مصرف خواهد شد.

………………..

شرح كوتاه

اين سخن در ميان مردم معروف است كه هر مالى شايستگى صرف در راه هاى خير و مفيد و سازنده ندارد، حديث بالا سندى است براى اين اعتقاد عمومى، و به راستى چنين است زيرا بسيار ديده شده كه افرادى خواسته اند با اموال خود در راه انجام كار مثبتى شركت جويند، ولى در نيمه هاى راه از كار افتاده اند و يا اگر راه را تا پايان رفته اند، عمل انجام يافته آنها، بازده قابل ملاحظه اى نداشته، و يا نتيجه معكوس بخشيده است، امّا برعكس چه بسيار افراد با ايمان و پرهيزكارى كه با سرمايه بسيار كوچك منشأ خدمات بزرگى شده اند.

________________________________________

1. از كتاب تحف العقول، صفحه 63.

امام باقر(عليه السلام) به جابر جعفى فرمود:

بَلِّغْ شَيعتَى عَنّى السَّلامَ وَاَعْلِمهُمْ اَنَّهُ لا قَرابَةَ بَيْنَنا وَ بَيْنَ اللهِ عَزَّوَجَلَّ وَ لا يُتَقَرَّبُ اِلَيْهِ اِلاّ بِالطّاعَةِ لَهُ(1)

………………..

ترجمه

سلام مرا به شيعيان من برسان و به آنها بگو ميان ما و خداوند خويشاوندى نيست، بلكه تنها راه نزديكى به خدا اطاعت فرمان اوست.

………………..

شرح كوتاه

بسيار هستند كه گمان مى برند تنها ادعاى تشيع و علاقه به خاندان پيامبر(صلى الله عليه وآله)براى نجات و سعادت آنها كافى است، گويا با اين ادعا جزء خويشاوندان امامان خواهند شد، آنها هم خويشاوندى خاصى با خدا دارند و با توصيه و پارتى كارها دست مى شود، در حالى كه تنها پيوندى كه بر روابط مخلوق و خالق حكومت مى كند رابطه اطاعت و انجام وظيفه است، هركس مطيع فرمان او باشد از همه نزديكتر و هركس عصيان كند از همه دورتر است، هركس كه باشد.

________________________________________

1. بحارالانوار، جلد 15، صفحه 164.

امام صادق(عليه السلام) مى فرمايد:

اِحْذَرُوا اَهْوائَكُمْ كَما تَحْذَرُونَ اَعْدائكُمْ فَلَيْسَ شَىءٌ اَعْدين لِلَّرجالِ مِنْ اِتِّباعِ اَهْوائِهِمْ وَ حَصائِدِ اَلْسِنَتِهِمْ(1)

………………..

ترجمه

از هوس ها بترسيد همان طور كه از دشمنان (سر سخت) خود مى ترسيد زيرا براى انسان هيچ چيز دشمن تر از پيروى هوس ها و نتايج زبان او نيست!

………………..

شرح كوتاه

بدون شك دشمنان داخلى از دشمنان خارجى خطرناكترند و به همين دليل هوس هاى سركش كه از درون وجود انسان او را تحت تأثير قرار مى دهند از هر دشمنى براى انسان خطرناكتر محسوب مى شود.

هواپرستى چشم و گوش انسان را كر و كور مى كند. فروغ عقل را مى گيرد، چهره حقايق را در نظر او دگرگون مى سازد و سرانجام وى را به پرتگاه فساد مى كشاند.

________________________________________

1. سفينة البحار - جلد دوم، ماده «هوى».

امام على بن موسى الرضا(عليه السلام) فرمود:

اِنَّ اللهَ تَعالَى لَمْ يَجْعَلِ الْقُرآنَ لِزّمان دُوْنَ زمان وَلا لِناس دُوْنَ ناس فَهُوَ فِى كُلِّ زَمان جَديدٌ وَعِنْدَ كُلِّ قَوْم غَضٌّ اِلى يَوْمِ الْقِيامَةِ(1)

………………..

ترجمه

خداوند قرآن را براى زمان خاصى قرار نداده و نه براى جمعيّت خاصى، و لذا در هر زمانى تازه و نزد هر جمعيّتى با طراوت است.

………………..

شرح كوتاه

سخن فوق را امام(عليه السلام) در پاسخ كسى فرمود كه سؤال كرده بود چرا قرآن با تكرار مطالعه و تلاوت و نشر كهنه نمى شود؟ امام با اين گفتار اشاره پرمعنايى به اين حقيقت مى كند كه قرآن مخلوق جهان ماده و افكار زودگذر و متغير بشر نيست كه گرد و غبار فرسودگى با گذشت زمان روى آن بينشيند، بلكه از علم و دانش خداوند بزرگى سرچشمه گرفته كه وجودش ازلى و ابدى است و لذا هر چه آن را بخوانند تازه تر و جالب تر است - و راستى يكى از نشانه هاى عظمت قرآن همين نشانه است.

________________________________________

1. سفينة البحار، جلد 2، صفحه 413.

امام صادق(عليه السلام) مى فرمايد:

مَنْ ساءَ خُلْقُهُ عَذَّبَ نَفْسَهُ(1)

………………..

ترجمه

آن كسى كه داراى سوء خلق است خود را شكنجه مى دهد.

………………..

شرح كوتاه

معمولا مى گويند افراد بد اخلاق كه با همه كس ترشرويى مى كنند باعث شكنجه دوستان و اطرافيان و بستگان خود هستند; در حالى كه بزرگترين شكنجه ها را خودشان مى بينند كه شهد زندگى حيات را در كام خود تلخ و آب زلال را ناگوار مى سازند.

افراد كج خلق عمرشان كوتاه، و روحشان ناراحت، و جسمشان در عذاب است، و بيش از هركس خودشان رنج مى برند.

حسن خلق يكى از عباداتى است كه اسلام پيروان خود را با تأكيد فراوان به آن دعوت كرده است و يك عامل مهم وصول به بهشت جاودان شمرده شده است.

________________________________________

1. تحف العقول، صفحه 270.

اِذا رَأَيْتُمْ الْعَبْدَ يَتَفَقَّدُ الذُّنُوبَ مِنَ النَّاسِ ناسِياً لِذَنْبِهِ فَاعْلَمُوا اَنَّهُ قَدْ مُكِرَبِهِ(1)

………………..

ترجمه

هنگامى كه ببيند كسى در جستجوى گناه مردم و خرده گيرى بر آنهاست اما گناهان خود را فراموش كرده بدانيد كه به مجازات الهى گرفتار شده است.

………………..

شرح كوتاه

بسيارند آنهايى كه در انتقاد از ديگران بسيار جسور و نكته سنج و باريك بين هستند در حالى كه از خود بكلى بى خبرند و طبق مثل معروف خارى را در پاى ديگران مى بينند اما شاخه درختى را كه در چشمشان فرو برود نمى بينند!

اين دسته از افراد مسلّماً بر اثر غوطهور شدن در گناه و خودپسندى و خودخواهى پرده هاى غرور و بى خبرى بر چشمهايشان افكنده شده و در بيراهه ها سرگردانند. سعادتمند كسى است كه آنچه را بر ديگران عيب مى گيرد نخست از خود دور كند.

________________________________________

1. تحف العقول، صفحه 271.

اميرمؤمنان على(عليه السلام) به كميل فرمود:

يا كُمَيْلُ! لَيْسَ الشَّأْنُ اَنت تُصَلِّىَ وَتَصُوْمَ وَتَتَصَدَّقَ، اَلشَّأْنُ اَنْ تَكُوْنَ الصَّلاةُ بِقَلْب نَقِىٍّ وَ عَمَل عِنْدَ اللهِ مَرْضِىٍّ وَ خُشُوْع سَوىٍّ(1)

………………..

ترجمه

اى كميل! مهم اين نيست كه نماز بخوانى و روزه بگيرى و در راه خدا انفاق كنى، مهم اين است كه نماز (و ساير اعمال تو) با قلبى پاك و به طرزى شايسته در پيشگاه خدا و آميخته با خشوع بوده باشد.

………………..

شرح كوتاه

جنبه هاى واقعى اعمال و چگونگى و كيفيت عمل است كه ارزش واقعى آن را تعيين مى كند نه ظاهر و مقدار آن، همان طور كه على(عليه السلام) به كميل تأكيد مى كند كه به جاى پرداختن به ظاهر و اهميّت دادن به زيادى مقدار، به روح علم بپردازد، زيرا هدف نهايى از اين اعمال خير تربيت و پرورش و تكامل انسان است و آن در گرو پاكى عمل است نه زيادى عمل.

________________________________________

1. تحف العقول، صفحه 117.

امام صادق(عليه السلام) فرمود:

اِتَّقِ الله بَعْضَ التُّقَى وَاِنْ قَلَّ وَدَعْ بَيْنَكَ وَبَيْنَهُ سِتْراً وَاِنْ رَقَّ!(1)

………………..

ترجمه

از خدا ملاحظه كن و بپرهيز هر چند كم باشد و ميان خود و او پرده اى نگاهدار هر چند نازك باشد.

………………..

شرح كوتاه

كسانى هستند كه وقتى در مسير گناه و خطا گام نهادند آنچنان پيش مى تازند كه تمام پيوندها را در ميان خود و خدا قطع مى كنند، همه پل ها را پشت سر خود ويران ساخته و تمام درهاى بازگشت را به روى خود مى بندند و به اصطلاح به سيم آخر مى زنند.

امام صادق(عليه السلام) در گفتار حكمت آميز فوق مى گويد لااقل راه بازگشت را به روى خود مبند و تمام پرده را پاره مكن، بگذار آن روز كه پشيمان مى شوى راه برگشت داشته باشى.

________________________________________

1. تحف العقول، صفحه 268.

حضرت امام صادق(عليه السلام) فرمود:

سِتَّةٌ لا تَكُونُ فِى مُؤْمِن: اَلْعُسْرُ وَالنَّكْدُ والْحَسَدُ وَالْلَّجاجَةُ وَالْكِذْبُ وَالْبَغْىُ(1)

………………..

ترجمه

شش چيز است كه در افراد با ايمان وجود ندارد: سختگيرى، كج خلقى حسد، لجاجت، دروغ و ظلم و ستم!

………………..

شرح كوتاه

آنها كه از ايمان تنها به نام قناعت كرده اند، مؤمنان خيالى هستند نه واقعى، حدّاقل در يك فرد با ايمان بايد صفات زشت ششگانه بالا نباشد، جالب اين كه صفات بالا همه بازگشت به روابط و پيوند انسانها به يكديگر و مسائل اجتماعى مى كند، مؤمنان راستين آنها هستند كه آسان گير خوش خلق، خيرخواه، تسليم در برابر حق، راستگو و عادل و دادگرند، و انتخاب اين نام مقدّس و بزرگ بدون داشتن اين صفات زشت است و نادرست!

اكنون بيازماييم مؤمن هستيم يا نه!

________________________________________

1. از تحف العقول، صفحه 282.

پيامبر اكرم(صلى الله عليه وآله) فرمود:

بِئْسَ الْقَوْمُ قَوْمٌ يَمْشِى الْمُؤْمِنُ فيهِمْ بِالتَّقِيَّةِ وَالْكِتْمانِ(1)

………………..

ترجمه

آنها كه فرد مؤمن ناچار است در ميان آنان با تقيّه و كتمان زندگى كند بد مردمى هستند!

………………..

شرح كوتاه

تقيّه و كتمان معمولا از اين جا ناشى مى شود كه يك اكثريت خود خواه اجتماع مانع از آن مى شود كه اقليّت صالح افكار خود را ابراز كند و عقايد خود را بازگو نمايد، مسلّماً چنين جامعه اى جامعه سعادتمندى نخواهد بود، در يك جامعه اسلامى و انسانى بايد افراد صالح اين حق را داشته باشند كه عقايد خود را بدون تقيّه و كتمان در معرض افكار عمومى بگذارند و عوام مردم نه تنها نبايد سد راه چنان افرادى شوند، بلكه علاوه بر احترام به آزادى فكر در مسيرهاى سازنده، امكانات پرورش و به ثمر رساندن بن افكار را فراهم سازند.

________________________________________

1. نهج الفصاحه.

اميرمؤمنان على(عليه السلام) مى فرمايد:

خَيْرُ ماوَرَثَ الآباءُ لِلأَبْناءَ الأَدَبَ(1)

………………..

ترجمه

بهترين ميراثى كه پدران براى فرزندان مى گذارند ادب است.

………………..

شرح كوتاه

ادب همان برخوردهاى شايسته و ارتباط هاى آميخته با احترام و بزرگوارى است، ادب گاهى در برابر خلق خدا، و گاهى در برابر خداست، و در هر صورت يكى از بزرگترين سرمايه هاى انسانى است كه رمز موفقيّت در همه زمينه ها مى باشد.

و به همين دليل اميرمؤمنان على(عليه السلام) بالاترين ميراثى را كه پدر براى فرزندش باقى مى گذارد ادب شمرده است، ادب سرچشمه محبّت و صفا و دوستى و اتحاد، و عامل مهمى براى تأثير سخن و پيشرفت برنامه هاى اجتماعى است.

________________________________________

1. غرر الحكم، صفحه 393.

پيامبر اسلام(صلى الله عليه وآله) مى فرمايد:

إذا رَأَيْتُمُ الْمُؤْمِنَ صَمُوتاً فَادْنُوْا مِنْهُ فَإنَّهُ يُلْقِى الحِكْمَةَ وَالْمُؤْمِنُ قَلِيلُ الْكَلامِ كَثِيرُ الْعَمَلِ وَالْمُنافِقُ كَثِيرُ الْكَلامِ قَليلُ الْعَمَلِ(1)

………………..

ترجمه

هنگامى كه شخص با ايمان را خاموش يافتيد به او نزديك شويد كه سخنان حكمت آميز از او خواهيد شنيد - افراد با ايمان كم حرف و پركارند ولى منافقان پر سخن و كم عملند!

………………..

شرح كوتاه

نيروى انسانى نامحدود و پايان نيافتنى نيست، به همين دليل هنگامى كه انرژى هاى انسان در يك مسير زياد به كار افتند در جاى ديگر گرفتار كمبود مى گردد، بنابراين جاى تعجب نيست كه افراد پرگو و پر حرف افرادى كم عمل و كم كار هستند.

پيامبر اسلام(صلى الله عليه وآله) كه در هرجا و در همه چيز طرفدار اثر مثبت است نشانه افراد با ايمان را تلاش در راه عمل، به جاى سخن، مى داند، در حالى كه براى افراد منافق صفتى عكس آن قائل است.

________________________________________

1. از كتاب تحف العقول، صفحه 296.

امام حسن عسكرى(عليه السلام) مى فرمايد:

خَيْرٌ مِنَ الْحَياتِ ما إِذا فَقَدْ تَهُ أَبْغَضْتَ الْحَياتَ! وَ شَرُّ مِنَ الْمَوْتِ مَا إذا نَزَلَ بِكَ أَحْبَبْتَ الْمَوْتَ!(1)

………………..

ترجمه

از زندگى بهتر، چيزى است كه اگر آن را از دست دهى از زندگى بيزار مى شوى! و بدتر از مرگ چيزى است كه هرگاه بر تو نازل گردد از مرگ استقبال مى كنى!

………………..

شرح كوتاه

بعضى تصور مى كنند بالاترين ارزش ها ارزش اين زندگى مادى است در حالى كه از آن ارزشمندتر فراوان است، در زندگى لحظاتى پيش مى آيد كه انسان آرزوى مرگ مى كند و حقايقى وجود دارد كه با رضايت كامل جان شيرين خود را فداى آن مى سازد.

شهداى راه خدا، راه فضيلت و حق پرستى، آنها بودند كه حقيقت اين گفته پر معناى امام عسكرى(عليه السلام) را دريافته بودند و آن جا كه زندگى را ناگوار و مرگ را دريچه اى به جهانى وسيع تر، به خشنودى و رضاى پروردگار مى ديدند با آن وداع، و از اين استقبال مى كردند.

________________________________________

1. تحف العقول، صفحه 368.

پيامبر(صلى الله عليه وآله) فرمود:

اَلأَيْدِى ثَلاثَهٌ: سائلَةٌ وَمُمْسِكَةٌ وَ مُنْفِقَةٌ وَخَيْرُ الأَيْدِىْ مُنْفِقَه!(1)

……………….

ترجمه

دستها سه گونه اند: دست گيرنده، و دست نگهدارنده، و دست دهنده، و بهترين دست ها دست دهنده است!

………………..

شرح كوتاه

اسلام سعى دارد پيروان خود را با همّتى بلند و كوششى و تلاشى وسيع و عاطفه اى پرمايه پرورش دهد، و به همين دليل به همه پيروان خود توصيه مى كند تا مى توانند از كسى چيزى نخواهند و دست تمنى پيش كسى دراز نكنند، نه فقط از كسى چيزى نخواهند، آنچه را دارند نيز در انحصار خود قرار ندهند، بلكه تا مى توانند از آن در اختيار ديگران بگذارند و روى همين جهت در حديث فوق مى خوانيم بهترين دست ها دست دهنده است.

________________________________________

1. تحف العقول، صفحه 32.

پيامبر اكرم(صلى الله عليه وآله) فرمود:

مَثَلُ الْمُؤْمِنِ مَثَلُ النَّخْلَةِ ما أَخَذْتَ مِنْها مِنْ شَىء نَفَعَكَ(1)

………………..

ترجمه

انسان با ايمان همانند درخت نخل است; هر چيز از آن برگيرى مفيد و سودمند است.

………………..

شرح كوتاه

درخت نخل راستى از درختان بسيار پر بركت است، ميوه آن را مى خورند و از بهترين غذاهاست، هسته آن را گاهى مى سوزانند، از برگ آن حصير و كلاه و سفره و مانند آن مى بافند، چوب آن را در ساختمان عمارت هاى ساده به كار مى برند و حتى گاهى از آنها بعنوان پل براى گذشتن از نهرها استفاده مى كنند، از طلع (شكوفه) آن يك نوع اسانس معطر و مفيد مى گيرند، خلاصه هيچ جزئى از آن بى فايده و دور ريختنى نيست!

افراد با ايمان نيز در سطح خودشان چنينند، فكرشان مفيد، گفتارشان سودمند، جلساتشان آموزنده، مكتبشان سازنده، در دوستى با وفا، در تصميمات محكم، و خلاصه همه چيز آنها ارزنده اند.

________________________________________

1. نهج الفصاحه، صفحه 564.

پيغمبر اكرم(صلى الله عليه وآله) مى فرمايد:

إِنَّ اللهَ تَعالَى يُحِبُّ مِنْ عِبادِهِ الْغَيُورَ(1)

………………..

ترجمه

خداوند متعال بندگان غيرتمند خود را دوست دارد.

……………….

شرح كوتاه

غيرت در حقيقت به معناى وفادارى نسبت به حفظ دين يا ناموس يا آب و خاك كشور اسلام و يا ساير مواهب الهى است.

شخص غيور كسى است كه خود را متعهد و مسئوول در برابر حفظ اين امور مى داند و از دستبرد و تجاوز بيگانه به آنها فوق العاده ناراحت مى شود.

غيرت يكى از صفات برجسته پيغمبران و مردان خداست; درباره ابراهيم(عليه السلام)قهرمان بت شكن مى خوانيم: «ان ابراهيم كان غيورا» خلاصه غيرت سدّ نيرومندى در برابر هجوم بيگانگان است.

________________________________________

1. نهج الفصاحه، صفحه 15.

اميرمؤمنان على(عليه السلام) مى فرمايد:

اَلْنّاسُ اَعْداءُ جَهِلُواْ(1)

………………..

ترجمه

مردم دشمن چيزهايى هستند كه نمى دانند.

………………..

شرح كوتاه

بعضى از مردم را مى بينيم كه بسيارى از حقايق را انكار مى كنند و بر ضد آن بپا مى خيزند و دليلى براى آن جز نادانى و بى خبرى نمى يابيم. اين گفتار حكيمانه مخصوصاً درباره مسائل دينى كاملا صدق مى كند; در حقيقت اگر بعضى از مردم، حتى بعضى از كسانى كه در علوم ديگر استادند، آنها را انكار مى كنند و به دشمنى با آن بر مى خيزند، هنگامى كه دقت مى كنيم مى بينيم به عمق و فلسفه مذهب و مسائل مذهبى نرسيده اند و گرنه هرگز راه انكار را نمى پوييدند و اين واقعيت كراراً آزمايش شده است.

________________________________________

1. نهج البلاغه، كلمات قصار، جمله 172.

از حضرت اميرمؤمنان على(عليه السلام) تقاضا كردند: عاقل را براى ما توصيف كن، فرمود:

اَلْعاقِلُ هُوَالَّذِى يَضَعُ الشَّىءَ مَواضِعَهُ(1)

………………..

ترجمه

عاقل كسى است كه هر چيز را به جاى خود مى نهد.

………………..

شرح كوتاه

در ميان مفهوم و معناى عقل، سخن بسيار گفته اند; اما جمله كوتاه فوق بهترين تعبيرى است كه در اين زمينه وارد شده است. عقل چيزى جز اين نيست كه هر چيز را به جاى خود نهند، هر شخصى را در محل شايسته و مناسب خود در اجتماع قرار دهند، غم و شادى، دوستى و دشمنى، نرمش و خشونت، محبّت و شدت عمل، عبادت، كسب و كار و تفريح سالم و هر كار ديگر را در جاى خود و به وقت خود انجام دهند.

________________________________________

1. نهج البلاغه، كلمات قصار.

امام حسين(عليه السلام) مى فرمايد:

لا وَاللهِ لا اُعطیهِم بِیَدی إعطاءَ الذّلیلِ ولا أفِرّ فِرارَ العبیدِ…إنّی لا أرَی المَوتَ إلاّ سُعادةً وَالحیاةَ مَعَ الظّالِمینَ إلاّ بَرَما.(1)

………………..

ترجمه

بخدا سوگند هرگز - همانند افراد ذليل - دست در دست آنها نمى گذارم و همانند بردگان فرار نمى كنم … من مرگ را جز سعادت، و زندگى و ستمگران با جز مايه ملالت و بدبختى نمى بينم!

………………..

شرح كوتاه

كربلا حماسه بزرگ و جاويدان تاريخ بشر است.

كربلا مركز بزرگترين دانشگاه انسان سازى است.

عاشورا يك روز فراموش نشدنى در تاريخ اقوام و ملت هايى است كه مى خواهند سربلند بمانند، سربلند زندگى كنند و سربلند بميرند و دو جمله بالا كه از دو گفتار امام حسين(عليه السلام) گرفته شده دو نشانه روشن از اين حقيقت است.

________________________________________

1. مقتل الحسين، صفحه 246 و 256.

امام حسن عسكرى(عليه السلام) مى فرمايد:

رَدُّ الْمَعْتادِ عَنْ عادَتِهِ كاَلْمُعْجِزْ(1)

………………..

ترجمه

ترك دادن اعتيادهاى غلط افراد، همانند معجزه است!

………………..

شرح كوتاه

عادت يكى از مواهب بزرگ الهى است، زيرا كارهاى مشكل را براى انسان آسان مى كند و بسيارى از كارهاى پيچيده و ضرورى زندگى (مانند سخن گفتن، راه رفتن و امثال آنها) را به طور خود كار در مى آورد.

ولى همين عادت، اگر در كارهاى غلط مورد سوء استفاده واقع شود، شكل اعتياد خطرناكى را به خود مى گيرد كه ترك آن غالباً مشكل است; تا آن جا كه حضرت امام عسكرى(عليه السلام) آن را در سر حد يك معجزه قرار داده است. بنابراين، بايد كوشيد، پيش از آن كه اعمال زشت به صورت عادت در آيد، آن را ترك گفت.

________________________________________

1. بحارالانوار، جلد 17، صفحه 217.

امام مجتبى(عليه السلام) مى فرمايد:

اَلْقَرِيْبُ مَنْ قَرَّبَتْهُ الْمَوَدَّةُ وَ إنْ بَعُدَ نَسَبُهُ وَالْبَعيدُ مَنْ باعَدَتْهُ الْمَودَةُ و إنْ قَرُبَ نَسَبُهُ(1)

………………..

ترجمه

خويشاوندان نزديك آنها هستند كه محبّت بيشترى دارند، اگر چه نسب آنها دورتر باشد، و خويشاوندان دور آنها هستند كه محبّت كمترى دارند، اگر چه نسبشان نزديكتر باشد.

………………..

شرح كوتاه

رابطه خويشاوندى در اسلام از مهم ترين روابط اجتماعى; و در واقع در دل جامعه بزرگ انسانى، گروه هاى فشرده ترى به وجود مى آورد كه همكارى نزديكترى با هم خواهند داشت، و در حلّ مشكلات حياتى با يكديگر تعاون و همكارى خواهند نمود.

ولى مقياس خويشاوندى در اسلام (طبق روايت بالا) به محبّت و مودت است، نه تنها به نزديكى رابطه نسبى!

________________________________________

1. از كتاب تحف العقول، صفحه 165.

اميرمؤمنان على(عليه السلام) مى فرمايد:

مَنْ رَضِىَ عَنْ نَفْسِهِ كَثُرَ السّاخِطُ عَلَيْهِ(1)

………………..

ترجمه

كسى كه از خودش راضى باشد، افراد ناراضى از او بسيار خواهند بود.

………………..

شرح كوتاه

حب ذات و علاقه به خويشتن، اگر چه در حدود متعادل براى ادامه حيات لازم است، ولى اگر به حد افراط برسد سر از «خودخواهى» «خود رضايى» در مى آورد.

افرادى كه از خود راضى هستند هرگز عيوب خود را نمى بينند، خود را وظيفه شناس، پاك، بدون عيب، جدى و فعال و دوست داشتنى و گل سر سبد اجتماع مى بينند، و به همين دليل توقع فراوان بى دليلى از مردم دارند، و همين موضوع سرچشمه سرازير شدن سيل خشم مردم به سوى آنان مى گردد.

________________________________________

1. نهج البلاغه، كلمات قصار، كلمه 6.

امام حسين(عليه السلام) فرمود:

مَنْ حَاوَلَ أَمْراً بِمَعْصِيَةِ اللهِ كانَ أَفْوَتُ لِما يَرجُوا وَ اَسْرَعُ لِما يَحْذِرُ(1)

………………..

ترجمه

آن كس كه انجام كارى را از طريق عصيان پروردگار بطلبد، آنچه را كه اميد دارد، زودتر از دست مى دهد; و از آنچه مى ترسد زودتر در آن واقع مى شود!

………………..

شرح كوتاه

بعضى چنين مى پندارند كه اگر از وسايل نامشروع براى رسيدن به اهدافشان بهره بگيرند، زودتر به مراد مى رسند، در حالى كه حديث فوق مى گويد، مراد خود را زودتر از دست مى دهند و در چاله هايى كه از آن وحشت دارند زودتر مى افتند، فى المثل از تحصيل ثروت نامشروع آرامش مى طلبد در حالى كه قبل از هر چيز در شعاع آن - آرامش را از دست مى دهد، و گرفتار پريشانى ها و اضطراب هايى كه از آن وحشت داشت، مى شود.

________________________________________

1. از كتاب تحف العقول، صفحه 977.

امام سجاد(عليه السلام) فرمود:

يا سَوْأَتاهُ لِمَنْ غَلَبَتْ إحْداتُهُ عَلَى عَشَراتِهِ!(1)

………………..

ترجمه

اسفا بر آن كسى كه آحادش بر عشراتش پيشى گيرد!

………………..

شرح كوتاه

قرآن مجيد مى گويد: «من جاء بالحسنة فله عشر امثالها و من جاء بالسيئة فلا يجزى الامثلها; آن كس كه كار نيكى انجام دهد، ده برابر پاداش مى گيرد; ولى كسى كه گناهى مرتكب شود، فقط به همان مقدار كيفر مى بيند».(2)

با توجه به اين آيه، تفسير حديث فوق روشن مى شود:

بيچاره كسى كه، اطاعت فرمان خدا را با آن همه پاداش عظيم رها كند و تن به گناه در دهد.

________________________________________

1. از كتاب تحف العقول، صفحه 203.

2. سوره انعام آيه 161.

شرح كوتاه

بعضى از مردم به گمان فرار از فقر، خود را به دست فقر مى سپارند، و با بردن تقاضاهاى غير ضرورى به نزد اين و آن، خود را وابسته و نيازمند مى سازند و شخصيت انسانى خويش را در هم مى كوبند.

اسلام به پيروان خود دستور مى دهد كه تا آن جا كه توانايى دارند، روى پاى خود بايستند و از «زندگى اتكالى» بپرهيزند كه، بى نيازى بوسيله ديگران، عين نيازمندى است.

________________________________________

1. از كتاب تحف العقول، صفحه 201.

حضرت امام سجاد(عليه السلام) فرمود:

طَلَبُ الْحَوائِج إِلى النَّاسِ مَذَلَّةٌ لِلْحَياةِ وَمَذَهَبَةٌ لِلْحَياءِ وَ إِسْتِخفافٌ بِالْوَقارِ وَ هُوَ الْفَقْرُ الْحاضِرُ(1)

………………..

ترجمه

تقاضا نزد مردم بردن، خوارى در زندگى است و نابود كننده حيا و سبك كننده شخصيت انسان; و فقرى است كه آدمى آن را براى خود فراهم مى سازد.

حضرت امام باقر(عليه السلام) مى فرمايد:

إِنَّ الرَّجُلَ إذا أَصابَ مالا مِنْ حَرَام لَمْ يُقْبَلْ مِنْه حَجُّ و لا عُمْرَةٌ وَلا صِلَةُ رَحِم!(1)

………………..

ترجمه

هرگاه انسان، مالى را از طريق نامشروع به دست آورد، نه حج و عمره با آن مال قبول است و نه صله رحم!

………………..

شرح كوتاه

مقدّس بودن هدف - به تنهايى - در منطق اسلام كافى نيست; بلكه مقدّس بودن وسيله وصول به آن نيز لازم است، آنها كه دلخوشند كارهاى نيكى انجام مى دهند، اما به وسيله اى كه با آن، كار نيك را انجام مى دهند نمى انديشند، از اين حقيقت غافلند كه تا وسيله پاك و مقدّس نباشد، هيچ يك از آنها مقبول درگاه خداوند نخواهد شد، زيرا خدا تنها از پرهيزكاران قبول مى كند (انما يتقبل الله من المتقين).

________________________________________

1. سفينة البحار، جلد 1، صفحه 213.

امام على بن موسى الرضا(عليه السلام) فرمود:

إِنَّا أَهْلُ بَيْت نَرَى وَعْدَنا عَلَيْنا دَيْناً كَما صَنَعَ رَسُولُ اللهِ(صلى الله عليه وآله)(1)

………………..

ترجمه

ما خاندانى هستيم كه وعده هاى خود را همانند ديون خود مى دانيم، همان طور كه پيامبر خدا(صلى الله عليه وآله)چنين بود.

………………..

شرح كوتاه

بدهى تنها آن نيست كه انسان چيزى را از كسى بگيرد و مقابل آن را بدهكار شود، كسانى كه به ديگران وعده مى دهند، در حقيقت كارى به ذمّه مى گيرند و مسؤوليتى را مى پذيرند و در حقيقت يك دين اخلاقى غير قابل انكارى دارند.

وفاى به عهد نشانه شخصيّت و ايمان و بزرگى و صدق و راستى و موجب تحكيم مبانى اطمينان عمومى در جامعه، و زنده كننده روح همكارى هاى اجتماعى است; و به همين دليل در اسلام، فوق العاده روى وفاى به عهد تكيه شده است.

________________________________________

1. از كتاب تحف العقول، صفحه 333.

امام على بن موسى الرضا(عليه السلام) فرمود:

أَسْوَءُ النَّاسِ مَعَاشاً مَنْ لَمْ يَعِشْ غَيْرَهُ فِى مَعاشِهِ(1)

………………..

ترجمه

بدترين مردم - از نظر زندگى اقتصادى - كسى است كه به ديگران در معاش خود معاش ندهد و در زندگى او زندگى نكنند.

………………..

شرح كوتاه

يك اقتصاد سالم، اقتصادى است كه پيوندهاى اجتماعى را محكم كند و همه افراد جامعه را در بر گيرد، آن جا كه رشته هاى مختلف اقتصادى در مسير منافع افراد معينى قرار مى گيرد، سرطان اقتصادى است، نه اقتصاد سالم; و همان طور كه امام على بن موسى الرضا(عليه السلام) فرمود، اين بدترين نوع معاش و زندگى اقتصادى است.

________________________________________

1. از كتاب تحف العقول، صفحه 334.

امام حسين(عليه السلام) فرمود:

إِيَّاكَ وَما تَعتَذِرُ مِنْهُ فَانَّ الْمُؤْمِنَ لا يُسِيئىُ وَ لا يَعْتَذِرُ وَالْمُنافِقُ كُلَّ يَوْم يُسِيئىُ وَ يَعْتَذِرُ(1)

………………..

ترجمه

كار بدى مكن كه ناگريز از عذرخواهى باشد، زيرا انسان با ايمان، نه بدى مى كند و نه عذر مى خواهد; ولى منافق همه روز بد مى كند و پوزش مى طلبد.

………………..

شرح كوتاه

از هركسى خطا ممكن است سر زند، ولى افراد با ايمان و منافق در اين جا يك فرق دارند، افراد با ايمان مى كوشند كمتر خلاف كنند تا نيازى به عذر خواستن نداشته باشند; زيرا مى دانند عذرخواهى - بالاخره - رو را سفيد نمى كند، ولى منافقان پروايى از بدى و تخلّف ندارند و پى در پى پوزش مى طلبند، و اين خود يكى از نشانه هاى نفاق است كه ظاهرش به حكم عذر خواهى دليل ندامت است، و باطنش به حكم تكرار دليل عدم پشيمانى.

________________________________________

1. از كتاب تحف العقول، صفحه 177.

امام سجاد(عليه السلام) فرمود:

لا يَقِلُّ عَمَلٌ مَعَ تَقَوى وَ كَيْفَ يَقِلِّ ما يُتقَبَّلُ(1)

………………..

ترجمه

كارى كه با اخلاص و پرهيزگارى توأم باشد، هر قدر به ظاهر كم باشد، كم نيست، چگونه ممكن است عملى كه مقبول درگاه خداست، كم باشد؟!

………………..

شرح كوتاه

قرآن مجيد مى گويد: «خداوند تنها اعمالى را مى پذيرد كه با تقوا و نيّت پاك همراه باشد»، بنابراين بايد بيش از هر چيز به پاكى نيّت و اخلاص و تقوا توجه كرد نه به كميّت عمل; زيرا چنين عملى هر قدر هم كم باشد، پر ارزش است، چون مقبول درگاه خداست. آيا عملى كه مقبول درگاه او باشد، كم محسوب مى شود!؟ كوتاه سخن اين كه، انبوه اعمال تو خالى و ناخالص و ريا كارانه، بى ارزش است و كم وزن، ذره اى عمل پاك و خالص و صادقانه، پر ارزش است و سنگين قدر!

________________________________________

1. از كتاب تحف العقول، صفحه 201.

اميرالمؤمنين على(عليه السلام) مى فرمايد:

أَهْلَكَ النّاسَ إِثْنانِ خَوْفُ الْفَقْرِ وَطَلَبُ الْفَخْرِ(1)

………………..

ترجمه

دو چيز مردم را به هلاكت افكنده است، وحشت و ترس از فقر و تمناى افتخارات موهوم!

………………..

شرح كوتاه

اگر درباره علل افزايش تجاوزها، سرقت ها، رشوه خوارى ها، دزدى ها، كم فروشى ها در اشكال مختلف، و همچنين تلاش هاى بى رويه آزمندانه و چپاولگرانه جمع كثيرى از مردم دقت كنيم، مى بينيم كه دو عامل فوق اثر عميقى در پيدايش اين رويدادها دارد، عده اى با داشتن همه چيز، فقط به خاطر ترس از فقر و يا به قول خودشان براى تأمين آينده، دست به كار خلافى مى زنند، و جمعى نيز آرامش زندگى و روح خود را فداى چشم هم چشمى ها و جلب افتخارات موهوم مى كنند; در حالى كه اگر اين دو صفت زشت را رها كنند، به آسودگى زندگى خواهند نمود.

________________________________________

1. تحف العقول.

پيامبر گرامى اسلام(صلى الله عليه وآله) مى فرمايد:

إنَّ اللهَ لا يَنْظُرُ إلَى صُوَرِكُمْ وَلا إلى أَمْوالِكُمْ وَإنَّما يَنْظُر إلى قُلُوبِكُمْ وَ أَعْمالِكُمْ(1)

………………..

ترجمه

خداوند به صورت ها و اموال نمى نگرد، بلكه به دلها و اعمال شما نگاه مى كند.

………………..

شرح كوتاه

در حالى كه مقياس ارزشيابى شخصيت افراد در غالب اجتماعات، سرمايه هاى مادّى و امتيازات جسمانى است، اسلام صريحاً مى گويد: انتخاب اين امور به عنوان مقياس سنجش شخصيت، يك انتخاب نادرست است; بلكه آنچه خدا به آن مى نگرد و در ترازوى حقيقت وزن دارد، فكر و عمل است، فكر پاك كه سرچشمه اعمالى پاك شود; و در دادگاه پروردگار تنها صاحبان اين دو سرمايه پيروزند.

________________________________________

1. كتاب محجّة البيضاء، جلد 6، صفحه 312.

اميرمؤمنان على(عليه السلام) مى فرمايد:

إِنَّما هُوَ عِيْدٌ لِمَنْ قَبِلَ اللهُ صِيامَهُ وَشَكَرَ قِيامَهُ وَكُلُّ يَوْم لا يُعْصَى اللهُ فيهِ فَهُوَ عَيْدٌ(1)

………………..

ترجمه

اين روز (روز عيد فطر) عيد كسانى است كه روزه هاى آنها مقبول و عبادت آنها مورد قبول پروردگار واقع شده است; و هر روز كه در آن گناه نكنى روز عيد است.

………………..

شرح كوتاه

جشن و شادمانى به دنبال يك ماه روزه ماه مبارك رمضان، در حقيقت جشن پيروزى بر هواى نفس، و جشن اطاعت فرمان خداست. بنابراين چنين روزى تنها عيد كسانى است كه در انجام اين فريضه بزرگ الهى و درك فلسفه نهايى آن پيروز شده اند، ولى براى روسياهانى كه پاس احترام اين ماه با عظمت و برنامه تعليم و تربيت آن را نگاه نداشتند چيزى جز روز عزا و شرمسارى نيست.

________________________________________

1. نهج البلاغه كلمات قصار حكمت 428.

پيامبر اسلام(صلى الله عليه وآله) فرمود:

إذا رَأَيْتُمُ الرَّجُلَ لايُبالِى مَا قالَ أَوْماقِيْلَ فِيْهِ فَإنَّهُ لَبَغيَّةٌ أَوْ شَيْطانٌ(1)

………………..

ترجمه

هنگامى كه ببينيد كسى نسبت به آنچه مى گويد يا درباره او گفته مى شود اعتنايى ندارد، بدانيد يا آلوده دامن است يا شيطان.

………………..

شرح كوتاه

فرو رفتن در انواع گناهان كار را به جايى مى رساند كه انسان در برابر انواع تهمت ها بى تفاوت مى شود، نه نسبت به آنچه درباره ديگران مى گويد اعتنايى دارد، و نه نسبت به آنچه درباره او بگويند - به هركس هر نسبتى مى دهد و از هر نسبتى كه به او بدهند ناراحت نمى شود - آنها افرادى بى شخصيت و بى ارزش و شيطان صفتند.

________________________________________

1. بحارالانوار، جلد 74، صفحه 147.