برخى از آيات قرآن به گونه هاى مختلف قرائت شده است كه طبق ديدگاه صحيح منطبق با روايات اهل بيت عليهم السلام، يكى از آنها صحيح و بقيه غيرصحيح است. شناخت قرائت صحيح از طريق معيارهاى مشخص شده براى تفسير درست قرآن و تلاوت صحيح آن لازم است. يكى از علومى كه مى تواند در اين امر نقش آفرين باشد علم صرف است. مقاله حاضر با روش تحليلى ـ توصيفى و با هدف نشان دادن نقش دانش صرف در دستيابى به قرائت صحيح، به بررسى برخى از قرائت هاى اختلافى قرآن پرداخته و با بيان موافقت و عدم موافقت آنها با قواعد علم صرف، به اين نتيجه رسيده است كه علم صرف مى تواند در برخى از قرائت هاى اختلافى در تعيين، ترجيح يا در تساوى برخى از قرائت ها نقش آفرين باشد.

مقدّمه

قرآن يكى است و به يك قرائت نازل شده است؛ بنابراين، در آياتى كه قرائت هاى متعدد دارد، يك قرائت صحيح و ساير قرائت ها، غيرصحيح خواهد بود. دانشمندان علم قرائت براى به دستيابى به قرائت صحيح قرآن در مورد قرائت هاى اختلافى، معيارهاى متعددى ذكر كرده اند كه يكى از آنها موافقت با قواعد عربى است. بخشى از قواعد كلمات عرب در علم صرف بيان شده است و ازاين رو، يكى از علومى كه مى تواند فى الجمله در شناخت قرائت صحيح نقش آفرين باشد، علم صرف است. بحث ما در مقاله پيش رو، بررسى قرائت هاى اختلافى، و موافقت يا عدم موافقت آنها با قواعد علم صرف براى رسيدن به قرائت صحيح از طريق اين معيار است.

با بررسى هايى كه در ارتباط با اين موضوع در كتاب ها و مقالات صورت گرفت، اثر تحقيقى در قالب كتاب، و يا بخشى از كتاب، به دست نيامد. در كتاب هاى علوم قرآنى مثل البرهان فى علوم القرآن (زركشى، 1376، ج 2، ص 373) و الاتقان فى علوم القرآن (سيوطى، 1998م، ج 4، ص 227) و كتاب روش شناسى تفسير قرآن (بابايى و ديگران، 1379، ص 339ـ344) فقط به اصل نقش آفرينى علم صرف در تفسير قرآن اشاره شده است، اما در خصوص نقش آفرينى آن در قرائت مطلبى نيامده است. ازاين رو، به نظر مى رسد در زمينه نقش علم صرف در دستيابى به قرائت صحيح قرآن، تحقيقى صورت نگرفته است. نبود اثر تحقيقى در اين زمينه و لزوم شناخت قرائت صحيح در مورد قرائت هاى اختلافى از طريق قواعد علوم عربى، نشانگر ضرورت پرداختن به اين پژوهش است.

سؤال اصلى تحقيق عبارت است از: نقش علم صرف در دستيابى به قرائت صحيح چگونه است؟

سؤال هاى فرعى نيز از اين قرارند: 1. آيا علم صرف در تعيين يك قرائت از قرائت هاى متعدد نقش دارد؟ 2. آيا علم صرف در رد برخى از قرائت ها نقش آفرينى دارد؟ 3. آيا مى توان با قواعد صرف، برخى از قرائت ها را ترجيح داد؟

در اين پژوهش، ضمن بررسى انواع نقش آفرينى علم صرف در دستيابى به قرائت صحيح، بيان كرده ايم كه بررسى قرائت هاى اختلافى از طريق قواعد علم صرف و انطباق و عدم انطباق با آن، گاه در تعيين يك قرائت، و زمانى در ترجيح يك قرائت نقش آفرين است و در مواردى مفيد تساوى قرائت هاست.

مفهوم شناسى