قال على (عليه السلام):
«صَوْمُ الْجَسَدِ الاِْمْساكُ عَنِ الاَْغْذِيَةِ بِاِرادَة وَ اخْتِيار، خَوْفاً مِنَ الْعِقابِ وَ رَغْبَةً فِى الثَّوابِ وَ الاَْجْرِ. وَ صَوْمُ النَّفْسِ اِمْساكُ الْحَواسِّ الْخَمْسِ عَنْ سائِرِ الْمَآثِمِ وَ خُلُوُّ الْقَلْبِ مِنْ جَميعِ اَسْبابِ الشَّرِّ»;
«روزه جسم پرهيز از خوردنى ها و آشاميدنى ها (و ساير مفطرات) با ميل و اختيار است، و انگيزه اين روزه دورى كردن از عذاب هاى الهى و دست يافتن به اجر و ثواب پروردگار است. و روزه روح پرهيز حواسّ پنج گانه (نه فقط زبان) از ساير گناهان و خالى كردن قلب و روح از تمام علل و عوامل بدى هاست»(1).

شرح و تفسير

يكى از نعمت هاى بزرگ خداوند متعال ماه مبارك رمضان است، ماهى كه انواع بركات در آن وجود دارد. بزرگ ترين نعمت خداوند، قرآن مجيد، در اين ماه نازل شده است; نعمتى كه عالى ترين مائده آسمانى است. درهاى رحمت الهى در اين ماه باز، و درهاى جهنّم بسته، و شياطين در غل و زنجير، و هواى نفس در پرتو اين ماه به زنجير كشيده مى شود. هر نعمتى شكرانه اى دارد و شكرانه اين نعمت اين است كه به فلسفه و أسرار اين ماه پى ببريم و به حقيقت روزه دست يابيم.
روايت بالا حقيقت روزه را بيان مى كند. روزه تنها پرهيز از خوردن و آشاميدن نيست، بلكه روزه آن است كه انسان از تمامى گناهان دورى و اجتناب كند. اگر انسان يك ماه از گناهان دورى كند و اين كار را در طول ماه مبارك رمضان تمرين نمايد، اين مسأله (دورى از گناه) كم كم به «حالت» و سپس به «عادت» و سرانجام به «ملكه» تبديل مى شود و براى سراسر سال مؤثّر و مفيد خواهد بود. بنابراين كسانى كه تنها لب از خوراكى ها و نوشيدنى ها مى بندند و به انواع گناهان حتّى با زبان روزه مبتلا مى شوند حقيقت روزه را درك نكرده اند.
حضرت على (عليه السلام) در روايت جالب ديگرى حقيقت روزه را بالاتر از اين مسأله عنوان مى كند. در اين روايت مى خوانيم: «صِيامُ الْقَلْبِ عَنِ الْفِكْرِ فىِ الاْثامِ اَفْضَلُ مِنْ صيامِ الْبَطْنِ مِن الطَّعامِ(2); يعنى روزه دار بايد به جايى برسد كه نه تنها از مفطرات روزه خوددارى كند و مرتكب گناهان نشود، بلكه فكر گناه هم نكند!.
اين كه بعضى از بزگان روزه را به سه قسم تقسيم كرده اند: 1ـ «روزه عوام» 2ـ «روزه خواصّ» 3ـ «روزه خاصّ الخاص»، اشاره به همين روايت است. «روزه عوام» پرهيز از خوردنى ها و آشاميدنى ها و بقيه كارهاى است كه روزه را باطل مى كند. «روزه خواص» علاوه بر آنچه در بالا آمد پرهيز از تمام گناهان و محرّمات را نيز به دنبال دارد. و «روزه خاصّ الخاص» عبارت است از پرهيز از مفطرات روزه و تمامى گناهان و پرهيز از فكر گناه! يعنى در قسم سوم نه تنها شكم و زبان و دست و چشم و پا روزه دار هستند، بلكه قلب و دل انسان نيز روزه دار است و به گناه فكر نمى كند، و اين مقام بس والايى است.
خداوندا! توفيق عمل به اين روايات را به ما عنايت فرما!

1. ميزان الحكمة، باب 2358، حديث 10651، (جلد 5، صفحه 471).
2. ميزان الحكمة، باب 2358، حديث 10648، (جلد 5، صفحه 470).