درس نهم: امامان دوازدهگانه

روايات ائمه اثنى عشر

بعد از اثبات امامت و خلافت بلافصل امام اميرالمؤمنين على بن ابيطالب(عليه السلام) سخن از امامت بقيه امامان به ميان مى آيد.

فشرده بحث در اين زمينه نيز چنين است:

اولا روايات متعدّدى در كتب اهل سنّت و شيعه، امروز در دست ماست كه به صورت كلّى سخن از خلافت «دوازده خليفه و امام» بعد از پيامبر(صلى الله عليه وآله) مى گويد.

اين احاديث در منابع بسيار معروف اهل سنّت مانند صحيح بخارى، صحيح ترمذى، صحيح مسلم، صحيح ابى داود و مسند احمد و امثال اين كتب نقل شده است.

در كتاب «منتخب الاثر» دويست و هفتاد و يك حديث در اين زمينه نقل كرده كه قسمت قابل توجّهى از آن، از كتب علماى تسنّن و بقيّه از منابع شيعه است.

به عنوان نمونه در صحيح بخارى كه معروف ترين كتاب اهل سنّت است، چنين مى خوانيم:

در «صحيح مسلم» همين حديث را چنين نقل مى كند كه «جابر» مى گويد: از پيامبر(صلى الله عليه وآله) شنيدم فرمود: «لا يزال الاسلام عزيزاً الى اثنا عشر خليفة ثم قال كلمة لم افهمها، فقلت لابى ما قال فقال كلهم من قريش; اسلام همواره عزيز خواهد بود تا دوازده خليفه و جانشين، سپس كلمه اى فرمود كه من متوجّه نشدم و از پدرم سؤال كردم، پدرم گفت، پيامبر(صلى الله عليه وآله) فرمود همه آنها از قريشند».(2)

در كتاب مسندِ احمد از عبدالله بن مسعود، صحابى معروف چنين نقل شده كه از پيامبر(صلى الله عليه وآله)درباره خلفاى او سؤال كردند، فرمود: «اثنا عشر كعدة نقباءِ بنى اسرائيل; «آنها دوازده نفرند، همچون نقباء و رؤساى بنى اسرائيل كه دوازده نفر بودند».(3)

محتواى اين احاديث

اين احاديث كه در بعضى «عزت اسلام» را در گرو «دوازده خليفه» و در بعضى ديگر بقا و حيات دين را تا قيامت در گرو آن دانسته، و همه را از

قريش، و در بعضى همه را از «بنى هاشم» معرفى كرده، بر هيچ مذهبى از مذاهب اسلامى جز بر مذهب شيعه تطبيق نمى كند، چرا كه توجيه آن طبق اعتقاد اهل تشيّع كاملا روشن است، در حالى كه علماى اهل سنّت براى توجيه آن گرفتار بن بست شديدى شده اند.

آيا منظور خلفاى چهارگانه نخستين به اضافه خلفاى بنى اميه و بنى عبّاس مى باشد؟

در حالى كه مى دانيم نه تعداد خلفاى نخستين دوازده نفر بود، و نه به انضمام بنى اميّه، و نه بنى عباس، و اين عدد دوازده با هيچ حسابى تطبيق نمى كند.

به علاوه در ميان خلفاى بنى اميّه كسانى مثل «يزيد» و در ميان بنى عبّاس كسانى همچون «منصور دوانيقى» و «هارون الرشيد» بودند كه در ظلم و استكبار و جنايت آنها احدى ترديد ندارد و ممكن نيست آنها به عنوان خلفاى پيامبر و مايه عزّت و سربلندى اسلام محسوب شوند، هر قدر معيارها را نيز ساده فرض كنيم باز آنها قطعاً بيرونند.

و از اينها كه بگذريم عدد دوازده را در هيچ مورد جز ائمه دوازدهگانه شيعه نمى يابيم.

بهتر اين است رشته سخن را در اين جا به دست يكى از علماى معروف سنّت دهيم:

«سليمان بن ابراهيم قندوزى حنفى» در كتاب «ينابيع المودة» چنين مى گويد:

«بعضى از محقّقين گفته اند: احاديثى كه دلالت دارد بر اين كه خلفاءِ

بعد از رسول اكرم(صلى الله عليه وآله)دوازده نفرند مشهور است، و از طرق زيادى نقل شده، آنچه با گذشت زمان به دست مى آيد اين است كه مراد رسول خدا(صلى الله عليه وآله) از اين حديث، دوازده جانشين از اهل بيت و عترت او هستند، زيرا ممكن نيست اين حديث را بر خلفاى نخستين حمل كرد، چه آنان بيش از چهار نفر نيستند، و نيز بر بنى اميّه تطبيق نمى شود، زيرا آنان از دوازده نفر بيشترند، و همه آنان به جز عمر بن عبدالعزيز ظالم و ستمگر بودند، و ديگر اين كه آنان از «بنى هاشم» نبودند، و پيامبر(صلى الله عليه وآله) فرموده تمام دوازده نفر از بنى هاشمند، همان گونه كه «عبدالملك بن عمر» از «جابر بن سحره» نقل مى كند; و آهسته سخن گفتن پيغمبر(صلى الله عليه وآله) در اين كه آنها از كدام طائفه هستند شاهد همين سخن است، زيرا جمعى از خلافت بنى هاشم خوشدل نبودند، و همچنين حديث قابل تطبيق بر خلفاى بنى عباس نيست، زيرا عدد آنها بيش از دوازده نفر است، و از اين گذشته آنان به آيه مودت (قل لا اسئلكم عليه اجرا الا المودة فى القربى)(1)عمل نكردند، و حديث كساء را ناديده گرفتند!

بنابراين حديث فقط بر دوازده امامى كه از اهل بيت و عترت پيامبر(صلى الله عليه وآله) بوده اند قابل تطبيق است.

زيرا آنان از نظر علم و دانش از همه دانشمندترند، و از نظر زهد و تقوى از همه زاهدتر، و از نظر حسب و نسب از همه عالى ترند، و آنان كسانى هستند كه علوم و دانش هاى خود را به وراثت از جدّ خود رسول خدا به دست آورده اند.

و آنچه كه اين نظر را تأييد مى كند حديث ثقلين و احاديث فراوان ديگرى است كه از پيامبر(صلى الله عليه وآله) رسيده است».(1)

جالب اين كه در گفتوگويى كه با بعضى از علماى حجاز در سفر مكّه داشتيم، تفسير ديگرى براى اين حديث از آنها شنيدم كه چگونگى بن بستى را كه آنها در اين زمينه با آن روبه رو شده اند روشن مى سازد، آنها مى گفتند. «شايد منظور از دوازده خليفه و امير چهار خليفه نخستين است كه در آغاز اسلام بودند و تعداد ديگرى كه در آينده خواهند بود و هنوز ظاهر نشده اند»!

و به اين ترتيب ارتباط و به هم پيوستگى اين خلفا كه از حديث پيامبر(عليه السلام) به خوبى روشن است، ناديده گرفته شده.

امّا سخن ما اين است چه لزومى دارد كه تفسير روشن حديث را كه با امامان دوازده گانه شيعه هماهنگ است رها كنيم، و خود را به وادى هايى بيفكنيم كه بن بستش اين چنين آشكار است.

* * *

تعيين امامان با نام

قابل توجه اين كه: در بعضى از روايات كه از طرق اهل سنّت از پيامبر گرامى اسلام(صلى الله عليه وآله) به ما رسيده، نام دوازده امام صريحاً آمده است، و اسم و مشخّصات آنها تعيين شده!

«شيخ سليمان قندوزى» عالم معروف اهل سنّت در همان كتاب «ينابيع المودة» چنين نقل مى كند:

«مردى يهودى به نام نعثل، خدمت پيامبر(صلى الله عليه وآله) رسيد و در ضمن سؤالاتش، از اوصيا و جانشينان بعد از او سراغ گرفت، پيامبر(صلى الله عليه وآله) آنها را چنين معرّفى فرمود: «ان وصيى على بن ابيطالب و بعده سبطاى الحسن و الحسين تلوه تسعة ائمة من صلب الحسين

قال يا محمّد فسمهم لى:

قال(صلى الله عليه وآله) اذا مضى الحسين فابنه على، فاذا مضى على فابنه محمّد فاذا مضى محمّد فابنه جعفر،فاذا مضى جعفر فابنه موسى، فاذا مضى موسى فابنه على، فاذا مضى على فابنه محمّد، فاذا مضى محمّد فابنه على، فاذا مضى على فابنه الحسن، فاذا مضى الحسن فابنه الحجة محمّد المهدى(عليهم السلام) فهؤلاءِ اثنا عشر;

وصى من على بن ابيطالب است و بعد از او دو فرزندم حسن و حسينند، و بعد از حسين نه امام از نسل او خواهد بود».

مرد يهودى گفت نامشان را ببر.

پيامبر فرمود: «هنگامى كه حسين از دنيا برود فرزندش على است، و هنگامى كه فرزندش على از جهان چشم بربندد فرزندش محمّد است، و هنگامى كه محمّد دنيا را وداع گويد فرزندش جعفر است، و بعد از جعفر فرزندش موسى، و هنگامى كه موسى از دنيا برود، فرزندش على است، و بعد از على فرزندش محمّد. و هنگامى كه محمّد ديده از جهان بربندد فرزندش على است. و پس از على فرزندش حسن و هنگامى كه حسن از

جهان برود فرزندش حجّت محمّد المهدى است، اينها امامان دوازده گانه اند».(1)

و نيز در همان كتاب ينابيع المودة به نقل از «كتاب مناقب» حديث ديگرى است كه امامان دوازده گانه را با اسم و القاب بيان كرده، و در مورد حضرت مهدى اشاره به غيبت و سپس قيام او، و پر كردن صفحه زمين از عدل و داد، آن گونه كه از ظلم و جور پر شده باشد، مى كند.(2)

البته احاديث از طرف شيعه در اين زمينه بسيار فراوان و فوق حد تواتر است. (دقّت كنيد)

* * *

هر كس بميرد و امام زمانش را نشناسد…

جالب اين كه در حديثى كه در كتب اهل سنّت نيز از پيامبر اكرم(صلى الله عليه وآله)آمده است مى خوانيم «من مات بغير امام مات ميتة جاهلية;كسى كه بدون امامى از جهان برود، مردن او مردن جاهليّت است!»(3)

همين حديث در منابع شيعه به اين صورت آمده است: «من مات ولا يعرف امامه مات ميتة جاهلية; كسى كه بميرد و امام زمان خود را نشناسد مرگ جاهليّت است».(4)

اين حديث به خوبى گواهى مى دهد كه در هر عصر و زمانى امام معصومى وجود دارد كه بايد او را شناخت، و عدم شناسائى او آنچنان زيانبار است كه انسان را در سرحد دوران كفر و جاهليّت قرار مى دهد.

آيا منظور از امام و پيشوا در اين حديث همان كسانى است كه در رأس حكومت ها قرار دارند، چنگيزها و هارون ها و زمانداران وابسته؟

بدون شك جواب اين سؤال منفى است، چرا كه زمامداران غالباً افرادى نادرست و ظالم و گاه وابسته به شرق و غرب، و عامل سياست هاى بيگانه بوده و هستند، و مسلماً شناسايى آنها و پذيرش امامتشان انسان را به «دارالبوار» و جهنم مى فرستد.

پس روشن مى شود كه در هر عصر و زمانى امامى معصوم است كه بايد او را پيدا كرد و رهبرى او را پذيرا شد.

البته اثبات امامت يكايك امامان علاوه بر طريق فوق از طريق نصوص و رواياتى كه از هر امام سابق نسبت به امام لاحق رسيده و همچنين از طريق اعجاز آنها نيز محقق است.

1. ينابيع الموده، ص 441.
2. ينابيع الموده، ص 442.
3. المعجم المفهرس لالفاظ الاحاديث النبوى، ج 6، ص 302.
4. بحارالانوار، ج 6 (چاپ قديم)، ص 16.

فكر كنيد و پاسخ دهيد

 1- روايات ائمه اِثنا عشر در چه كتاب هايى آمده است؟

2- محتواى اين احاديث چيست؟

3- توجيهات نامناسبى كه براى ان احاديث شده چيست؟

4- آيا در احاديث اهل سنّت نام ائمه دوازده گانه آمده است؟

5- طريق ديگر براى اثبات ائمه اِثنا عشر، كدام است؟