اهل سيره روايت مى كنند:

شخصى نزد امير المؤمنان عليه السلام آمد و گفت : اى اميرمومنان !به من بگو آيا خدا را هنگامى كه پرستش مى كنى ، مى بينى ؟

حضرت فرمود: من خدايى را كه نبينم ، عبادت نمى كنم .

مرد پرسيد: چگونه او را مى بينى ؟

حضرت فرمود: واى بر تو !ديدگان با مشاهده چشمان او را نمى بينند؛ بلكه عقول با حقايق ايمان مى بينند. با دلالات ، شناخته شده است و با علامات ، وصف شده ، به مردم قياس نمى شود و با حواس درك نمى گردد.

مرد برگشت ، در حالى كه مى گفت :

خدا داناتر است كه كجا رسالتش را قرار دهد.(365)

از جوامع روائيه مستفاد است كه : حالات رعشه و نحو آن براى امير المؤمنين على عليه السلام از خشيت الهى ، بيش از رسول الله صلى الله عليه وآله پيش مى آمد. و بايد همين طور باشد؛ زيرا رسول الله اكمل از آن جناب است ، چنان كه امير عليه السلام خودش فرمود: انما انا عبد من عبيد محمد. فافهم .(364)

واقعه اميرالمومنين عليه السلام و پيكان در جنگ احد را مرحوم ملا فتح الله كاشانى در تفسير منهج الصادقين در ضمن آيه الذين هم فى صلوتهم خاشعون در اول سوره مباركه اميرالمؤمنين عليه السلام نشست و از غايت وجه نتوانستند كه آن را بيرون آورند؛ صورت حال را به حضرت رسول (ص ) عرض كردند، فرمود كه : وقتى كه وى در نماز باشد، پيكان را از بدن او بيرون كشيد، چه توجه او در اين حال به حضرت عزت بر وجهى است كه خود را فراموش مى كند و از ماسوى بى خبر مى شود، پس چون به نماز مشغول شد، جراح را آوردند و پيكان را از بدن اطهر او بيرون آوردند و خون بسيار بر سجاده آن حضرت ريخته شد، و چون از نماز فارغ شد و آن خون را مشاهده نمود، پرسيد كه : اين خون چيست ؟

گفتند كه : در خونى كه پيكان از بدن شما بيرون آورديم ، اين خون از آن جراحت بيرون آمد.

فرمود: به خدايى كه جان على در قبضه قدرت اوست كه در نيافتم و واقف نشدم كه شما در چه وقت بدن مرا شكافتيد و پيكان را بيرون آورديد.

قرائت يك سوره مباركه فاتحه را در نماز ظهر و عصر در نظر بگيريد، آيه بسم الله الرحمن الرحيم به اتفاق اماميه و فرق عامه ، جزء سوره فاتحه است ؛ و در صلات ظهرين اخفات حمد و سوره واجب است ، ولكن اماميه به اقتداى از پيشواى اولشان حضرت وصى امام على عليه السلام كريمه بسم الله الرحمن الرحيم را در نماز ظهرين هم به جهر مى خوانند.(363)

امام على عليه السلام در صدر اسلام به وصى معروف و معهود بود، جز اين كه بنى اميه اتفاق كرده بودند كه همه آثار امام على عليه السلام را محو كنند، حتى لقب وصى را، حتى جهر به بسم الله الرحمن الرحيم را كه در نمازهاى جهريه شبانه روزى واجب ، و در اخفائته آن مستحب است ؛ اين نه قول من است ، قول فخر رازى در تفسير كبيرش است .(362)

اين كلام سيد الاوصياء اميرالمؤمنين على عليه السلام است :

ما عبدتك خوفا من نازك ، و لا طعاما فى جنتك ، بل وجدتك اهلا للعباده فعبدتك ؛ تو را از بيم آتش و به اميد بهشت پرستش نمى كنم ، بلكه تو را شايسته پرستش يافتم و پرستش مى كنم . به قول شيخ بهائى در نان حلوا:

نان و حلوا چيست اى نيكو سرشت

اين عبادتها تو بهر بهشت

نزد اهل دين بود دين كاستن

در عبادت مرزد از حق خواستن

رو حديث ما عبدتك اى فقير

از كلام شاه مردان يادگير

چشم بر اجر عمل از كورى است

طاعت از بهر عمل مزدورى است

و در نهج البلاغه آمده است كه : ان قوما عبدوا الله وغبه قبلك عباده التجار و ان قوما عبدوا الله وهبه ، فتلك عباده العبيد و ان قوما عبدوا الله شكرا، فتلك عباده الاحرار .

احرار از بندگى لذت مى برند، از سبحان ربى الاعلى و بحمده گفتن لذت مى برند، از خلوتها و وحدتهاى شان لذت مى برند، از فكرها و توجه ها و سير و سلوك معنى و از شهوت عرفانى و ذوقى و وجدانى شان لذت مى برند.(361)

اميرالمومنان عليه السلام فرمود: معرفه الله سبحانه اعلى المعارف ؛ معرفت خدا بالاترين معارف است .

اميرالمؤمنين عليه السلام فرمود:

من عرف الله (و عظمه ) منع فاه من الكلام و بطنه من الطعام و عنى نفسه بالصيام والقيام ؛(359)

هر كه خدا را شناخت دهان را از كلام و شكم را از طعام غير ضرورى منع كند و پيوسته نفس را رنج به نماز و روزه و طاعت براى راحت ابد خوار دارد.

شرح هر كسى كه خدا را شناخت ، لازمه معرفتش امورى است كه از آن جمله زبان از كلام بيهوده و عبث نگاه مى دارد و سخن جز به حق نگويد؛ و الا به ذكر خدا و علم و هدايت خلق لب نگشايد. ديگر شكم را از طعام و الوان گوناگون اشربه واطعمه و لذات نفسانى منع مى كند و جان خويش را در راه طاعت خدا به قيام در نماز و امساك روزه براى صفاى روح به رنج و تعب مى اندازد و شب و روز مى كوشد كه بر مقام معرفت و قربش به خدا بيافزايد وفقنا الله تعالى (360)

اميرالمؤمنين على (ع )

المعرفه نور القلب المعرفه الفوز بالقدس ؛ (357)

معرفت خدا نور و روشنى دل است و نيل و استفاضه از عالم قدس . (358)

كميل بن زياد از حضرت على عليه السلام پرسيد: حقيقت چيست ؟

حضرت فرمود: تو را با حقيقت چه كار است ؟

كميل گفت : مگر من رازدار تو نيستم ؟

حضرت فرمود: آرى ، ولى آن چه كه از من مى جوشد و فيضان مى كند، تنها اندكى از آن به تو مى رسد.

كميل گفت : آيا چون تويى سايل را نااميد مى كند؟

فرمود: حقيقت ، عبارت از كشف انوار جلال است ، بدون اشاره .

كميل گفت : مرا توضيح بيشترى فرما !

فرمود: محو موهوم و آشكار صحو معلوم است .

كميل گفت : توضيح بيشترى مى خواهم .

فرمود: عبارت از هتك و كنار رفتن ستر و حايل است ، به سبب غلبه سر.

گفت : باز هم توضيح بفرما !

اميرالمؤمنان فرمود: جذب احديت با صفت توحيد است .

كميل بار ديگر گفت : توضيح و بيانى فزون تر عنايت كن !

فرمود: نورى است كه از صبح ازل طلوع مى كند و در هياكل آثارش تجلى مى يابد كميل بار ديگر توضيحى بيشتر خواست ، ولى حضرت على عليه السلام فرمود: چراغ را خاموش كن كه چيزى به صبح نمانده است ! (356)