در سوره رعد آيه 26 مى خوانيم: الله يبسط الرزق لمن يشاء و يقدر…» (خدا روزى را براى هركس بخواهد وسيع و براى هركس بخواهد تنگ قرار مى دهد) با توجه به اين آيه اين سؤال مطرح مى شود كه: تقسيم روزيها توسط خداوند چگونه با تلاش براى زندگى جمع مى شود؟

‏ تنها اين آيه نيست كه مى گويد كم و زياد روزى بدست خدا است، از آيات مختلف ديگر قرآن نيز همين معنى، به خوبى استفاده مى شود كه خدا روزى هركس را بخواهد وسيع و روزى هركس را بخواهد محدود مى سازد، اما اين سخن به آن معنى نيست كه بعضى از جاهلان پنداشته اند كه بايد دست از فعاليت كشيد و در گوشه اى نشست تا خدا آنچه مقدر است برساند، اين گونه افراد كه تفكر منفى شان دستاويز خوبى است براى آنها كه مذهب را «مخدر» مى دانند، از دو نكته اساسى غافلند:

نخست اينكه خواستن و مشيت و اراده الهى كه در اين آيات به آن اشاره شده يك مسأله دلبخواه و بى حساب نيست، بلكه همانگونه كه سابقاً هم گفته ايم مشيت خداوند از حكمت او جدا نيست و هميشه روى حساب لياقتها و شايستگيها است.

ديگر اينكه: اين مسأله به معنى نفى عالم اسباب نمى باشد، چرا كه عالم اسباب جهان تكوين، نيز خواست خدا و مشيت تكوينى خدا است، و هيچگاه از مشيت تشريعى او جدا نخواهد بود.

به عبارت روشنتر اراده خدا در زمينه وسعت و تنگى روزى، مشروط به شرائطى است كه بر زندگى انسانها حكم فرماست، و تلاشها و كوششها و اخلاصها و فداكاريها، و به عكس سستى و تنبلى و بخل و آلودگى نيتها، نقش تعيين كننده اى در آن دارد، به همين دليل قرآن مجيد كراراً انسان را در گرو سعى و كوشش و تلاش و فعاليت خود شمرده، و بهره او را از زندگى به ميزان سعى و تلاشش مى داند.

لذا در كتاب وسائل الشيعه در كتاب تجارت و كسب و كار، بابى در زمينه تلاش و كوشش براى تحصيل رزق و روزى عنوان كرده و احاديث متعددى در اين زمينه بيان مى دارد، نيز ابواب ديگرى در مذمت «بيكارى»، «پرخوابى»، «تنبلى» در طريق تحصيل نيازمنديهاى زندگى منعقد ساخته است.

از جمله در حديثى كه از اميرمؤمنان(عليه السلام) در اين ابواب نقل شده مى خوانيم كه فرمود: «هنگامى كه موجودات در آغاز باهم ازدواج كردند، تنبلى و ناتوانى باهم پيمان زوجيت بستند و فرزندى از آنها بنام «فقر» متولد شد»!(1).

و در حديثى ديگر از امام صادق(عليه السلام) مى خوانيم: «در طلب روزى و نيازهاى زندگى تنبلى نكنيد چرا كه پدران و نياكان ما به دنبال آن مى دويدند و آنرا طلب مى كردند»!(2).

در حديث ديگرى از امام باقر(عليه السلام) مى خوانيم: «من مردى را كه در كار دنيايش تنبل باشد مبغوض مى دارم، كسى كه در كار دنيا تنبل باشد (با اينكه ثمره اش بزودى نصيب او مى شود) در كار آخرتش تنبلتر است»(3).

و نيز از امام موسى بن جعفر(عليه السلام) نقل شده است كه فرمود: «خداوند بنده پرخواب را مبغوض مى شمرد، خداوند انسان بى كار را دشمن مى دارد»(4).(5)

________________________________________

1 ـ وسائل الشيعه جلد 12 صفحه 38.

2 ـ وسائل الشيعه جلد 12 صفحه 38.

3 ـ وسائل جلد 12 صفحه 37.

4 ـ وسائل جلد 12 صفحه 37.

5 ـ تفسير نمونه 10/204