درس دهم: بهشت و دوزخ و تجسّم اعمال

بسيارى از خود مى پرسند آيا عالم پس از مرگ درست مانند اين جهان است، يا با آن تفاوت هايى دارد؟ نعمت هايش، كيفرهايش و خلاصه نظام و قوانينى كه بر آن حاكم است همانند اين جهان مى باشد؟در پاسخ بايد با صراحت گفت: شواهد بسيارى در دست داريم كه نشان مى دهد آن جهان با اين جهان فرق بسيار زيادى دارد، تا آنجا كه آنچه از قيامت در اين جهان مى دانيم همانند شبحى است كه از دور مى بينيم.

بهتر اين است از همان مثال «جنين» استفاده كنيم: همان قدر كه ميان «عالم جنين» با اين «دنيا» فاصله است، ميان اين «جهان» با «جهان ديگر» فاصله وجود دارد، يا بيشتر.

اگر بچّه اى كه در عالم جنين قرار دارد عقل و هوش مى داشت و مى خواست تصوير صحيحى از دنياى بيرون، از آسمان و زمين، ماه و خورشيد و ستارگان، كوه ها و جنگل ها و درياها، داشته باشد، مسلماً به هيچ وجه نمى توانست.

براى كودكى كه در عالم جنين است و جز محيط بسيار محدود شكم مادر را نديده، ماه و خورشيد و دريا و امواج و طوفان و نسيم و گل ها و زيبايى هاى اين جهان اصلا مفهومى ندارد، تمام كتاب لغت او در چند كلمه خلاصه مى شود، و هرگاه كسى از بيرون شكم مادر فرضاً بتواند با او سخن بگويد هرگز نمى تواند مفهوم سخنان او را درك كند.

تفاوت محدوديّت اين جهان با وسعت جهان ديگر به همين نسبت يا بيشتر است، بنابراين ما هرگز قادر نخواهيم بود از نعمت ها و مواهب جهان ديگر و بهشت برين، آنچنان كه هست، باخبر شويم.

لذا در حديثى از پيامبر اكرم(صلى الله عليه وآله وسلم) مى خوانيم: «فيها ما لا عين رأت ولا اذن سمعت و لا خطر على قلب بشر; در بهشت نعمت هايى است كه هيچ چشمى نديده، هيچ گوشى نشنيده، و به مغز كسى خطور نكرده است(1)»!

و قرآن مجيد همين معنى را با بيان ديگرى بازگو مى كند: (فلا تعلم ما اخفى لهم من قرة اعين جزاءً بما كانوا يعلمون);(2) «هيچ كس نمى داند چه نعمت هايى كه موجب روشنى چشم هاست در آنجا براى او پنهان داشته شده، نعمت هايى كه پاداش اعمالى است كه انجام مى دادند».

نظامات حاكم بر آن جهان نيز تفاوت زيادى با اين جهان دارد مثلا: در دادگاه قيامت گواهان اعمال انسان دست و پاى او، و پوست تن او، و حتّى زمينى كه بر آن گناه يا ثواب كردند مى باشد: (اليوم نختم على افواههم

و تكلمنا ايديهم و تشهد ارجلهم بما كانوا يكسبون);(1) «امروز بر دهان آنها مهر مى نهيم و دست ها و پاهاى آنها كارهايى را كه انجام مى دادند بازگو مى كنند»!

البته يك روز تصوّر اين مسائل مشكل بود، امّا با نمونه هايى كه با پيشرفت علوم، از ضبط صحنه ها و ضبط اصوات مشاهده مى كنيم ديگر جاى تعجّب نيست.

به هر حال گرچه درباره نعمت هاى جهان ديگر تنها شبحى از دور مى بينيم و به وسعت و اهميّت و ويژگى آن نمى توانيم واقف شويم امّا اين قدر مى دانيم كه نعمت هاى آن جهان - و همچنين كيفرهايش - هم جنبه جسمانى دارد هم روحانى، چرا كه معاد داراى هر دو جنبه است و طبعاً بايد پاداش و كيفر نيز دو بعدى باشد. يعنى همان گونه كه در بعد مادى و جسمانى مى فرمايد: (و بشر الذين آمنوا و عملوا الصالحات ان لهم جنات تجرى من تحتها الانهار… و لهم فيها ازواج مطهرة و هم فيها خالدون);(3) «به كسانى كه ايمان آورده اند و عمل صالح انجام داده اند بشارت ده كه براى

آنها باغ هايى از بهشت است كه نهرها از زير درختانش جارى است… و همسرانى پاكيزه دارند و جاودانه در بهشت خواهند ماند».

در مورد نعمت هاى معنوى نيز چنين مى گويد: (و رضوان من الله اكبر);(1)«خشنودى خدا و رضايت پروردگار كه شامل حال بهشتيان مى شود از همه اين نعمت ها برتر و بالاتر است!»

آرى بهشتيان از اين احساس كه خدا از آنها راضى است و پروردگارشان آنان را پذيرفته است چنان احساس شادى و لذّت مى كنند كه با هيچ چيز قابل مقايسه نيست. در مورد دوزخيان نيز علاوه بر آتش و عذاب هاى جسمانى خشم و غضب پروردگار و ناخشنودى خداوند كه شامل حال آنهاست از هر شكنجه اى بدتر است.

* * *

تجسم اعمال:

قابل توجّه اين كه از آيات بسيارى از قرآن استفاده مى شود كه در رستاخيز اعمال ما زنده مى شود، و در صورت هاى مختلفى با ما خواهد بود، و يكى از بخش هاى مهم پاداش و كيفر همين تجسّم اعمال است.

ظلم و بيدادگرى به شكل ابرى سياه و ظلمانى اطراف ما را فرا خواهد گرفت، چنان كه در حديثى از پيامبر(صلى الله عليه وآله):

«ايّاكم و الظلم فانّ الظلم عندالله هو الظلمات يوم القيامة(2)»

«اموال نامشروع يتيمان به صورت شعله هاى آتش ما را فرو مى گيرد(1)».

«و ايمن به صورت نور و روشنايى اطراف ما را روشن مى كند(2)».

«رباخوارانى كه با عمل زشت و ننگين خود تعادل اقتصادى جامعه را برهم زده بودند همچون بيماران مصروعى خواهند بود كه به هنگام برخاستن قادر به حفظ تعادل خود نيستند گاهى زمين مى خورند و گاه بر مى خيزند(3)».

«اموالى كه محتكران و بخيلان ثروت اندوز روى هم گذاردند و حقوق محرومان از آن نپرداختند طوق سنگينى بر گردن آنها مى شود، به گونه اى كه قدرت بر حركت نخواهند داشت(4)». و همچنين ساير اعمال هر كدام به صورت مناسبى مجسّم مى گردد.

مى دانيم علم و دانش امروز مى گويد چيزى در جهان نابود نمى شود ماده و انرژى دائماً تغيير شكل و صورت مى دهد. بى آن كه هرگز از بين برود، افعال و اعمال ما كه از اين دو خارج نيستند به حكم اين قانون به طور جاودانى مى مانند، هر چند شكل آنها عوض شود.

قرآن مجيد در عبارت كوتاه و تكان دهنده اى درباره قيامت مى گويد: (و وجدوا ما عملوا حاضراً);(5) «مردم اعمال خود را در آنجا حاضر

1. نساء، آيه 10.

2. سوره حديد، آيه 12.

3. سوره بقره، آيه 27.

4. سوره آل عمران، آيه 180.

5. سوره كهف، آيه 49.

مى بينند».

و در واقع هر چه مى كشند از دست اعمال خود مى كشند، و لذا بلافاصله در ذيل همان آيه مى افزايد: (ولا يظلم ربك احدا); «خداى تو به هيچ كس ظلم و ستم نمى كند».

در جاى ديگر قرآن درباره روز قيامت مى خوانيم (يومئذ يصدر الناس اشتاتاً ليروا اعمالهم)(1); «مردم در آن روز گروه گروه محشور مى شوند تا اعمالشان به آنها نشان داده شود».

(فمن يعمل مثقال ذرة خيراً يره و من يعمل مثقال ذرة شراً يره); «هر كس به اندازه سنگينى ذره اى كار نيك انجام داده آن را خواهد ديد و هر كس به اندازه سنگينى ذره اى كار بد انجام داده او نيز آن را مشاهده خواهد كرد(2)». دقّت كنيد كه مى گويد خود آن اعمال را خواهد ديد.

توجّه به اين حقيقت كه اعمال ما از كوچك و بزرگ، نيك و بد، در اين جهان ثابت و محفوظ مى ماند و از بين نمى رود، و در رستاخيز همه جا با ما خواهد بود مى تواند هشدار به همگان باشد، تا در برابر زشتى ها و بدى ها محتاط و سخت گير باشيم، و نسبت به نيكى ها علاقه مند و وفادار.

عجيب اين كه امروز نيز دستگاه هايى اختراع شده كه مى تواند گوشه اى از اين مسئله را در همين دنيا براى ما مجسّم كند:

يكى از دانشمندان مى نويسد: «امروز توانسته اند امواج صوتى كوزه گران مصرى دو هزار سال پيش را منعكس كنند، به طورى كه قابل

1. سوره زلزال، آيه 6.

2. سوره زلزال، آيات 7 و 8.

شنيدن باشد، زيرا در موزه هاى مصر كوزه هايى از دو هزار سال قبل باقى مانده كه به هنگام ساختن آنها با چرخ هاى مخصوص و به وسيله دست ها امواج صوتى كارگران در بدنه كوزه ها نقش بسته و امروز توانسته اند آن امواج را از نو زنده كنند به طورى كه ما با گوش خود آن را بشنويم»!(1)

به هر حال بسيارى از سؤالاتى كه در مورد مسئله معاد و جاودانگى پاداش نيكوكاران و كيفر بدكاران در قرآن مجيد آمده است با توجّه به همين«تجسّم اعمال» و با توجّه به اين كه هر عمل خوب و بدى در روح و جان ما اثر مى گذارد و آن اثر هميشه با ما خواهد بود، پاسخ گفته مى شود. «پايان»

پانزدهم مرداد ماه يك هزار و سيصد و شصت و دو

قم - حوزه علميه ناصر مكارم شيرازى

1. از كتاب «راه طى شده».

فكر كنيد و پاسخ دهيد

 1- معاد جسمانى يعنى چه؟

2- منكران معاد جسمانى چه مى گفتند و قرآن چگونه به آنها جواب مى دهد؟

3- استدلال عقلى براى معاد جسمانى چيست؟

4- چه ارتباطى بين معاد جسمانى چيست؟

5- شبهه «آكل و مأكول» يعنى چه و چه پاسخى دارد؟