1 تلقيح مجاز

1. مادر جانشين

سؤال 696. رحم بانويى به هر علّت قادر بر نگاهدارى جنين نيست، و آن را سقط مى كند. با آميزش تخمك وى و نطفه شوهرش در آزمايشگاه، و انتقال جنين به رحم زن ديگرى كه شوهر ندارد (وبه اصطلاح مادر جانشين، يا مادر قائم مقام ناميده مى شود) بچّه رشد نموده، و به موقع، متولّد مى شود، و برابر قرار داد اجرت معينى به مادر جانشين داده مى شود، تا كودك تحويل زن و شوهر گردد. آيا اين كار جايز مى باشد؟

جواب: اين كار ذاتاً مانع شرعى ندارد، ولى مستلزم مسائل جنبى حرامى از قبيل لمس و نظر كردن است. بنابراين، هرگاه اين كار به وسيله محرمى مانند شوهر انجام شود، به اين صورت كه نطفه خود و يكى از دو همسرش را بگيرد، و تركيب نمايد، و در رحم همسر ديگر (هرچند عقد موقّتى با او خوانده باشد) كشت كند، مرتكب حرامى نشده اند. در غير اين صورت، براى مجاز بودن اين محرّمات جنبى بايد ضرورتى وجود داشته باشد.

سؤال 697. در فرض سؤال قبل، با وجود اينكه اين كودك در رحم مادر جانشين بزرگ شده، امّا داراى صفات ارثى زن اوّل مى باشد. با توجّه به آيه دوم سوره مباركه مجادله، به كدام يك از اين دو زن تعلّق دارد، و وارث كدام يك از آنهاست؟

جواب: اين فرزند متعلّق به صاحبان نطفه، و با آنها محرم است، و از آنها ارث مى برد. و مورد مادر جانشين به منزله فرزند رضاعى او است، بلكه در بعضى جهات نسبت به آن اولويت دارد; چرا كه تمام گوشت و استخوان او از وى روييده است. بنابراين حرام است كه بعداً با آن زن و فرزندان او ازدواج كند، امّا ارث نمى برد.

سؤال 698. در موردى كه تخمك زن سالم است، امّا رحم قدرت نگهدارى و پرورش جنين را ندارد، اگر اسپرم شوهر با تخمك زن در آزمايشگاه تركيب شود، و سپس نطفه تركيب شده يا جنين حاصله در آزمايشگاه به رحم زن ديگرى منتقل گردد، لطفاً بفرماييد:

الف) آيا اين امر جايز مى باشد؟

جواب: اين كار ذاتاً جايز است، امّا چون معمولًا موجب نظر و لمس حرام است، تنها در موارد ضرورت جايز است.

ب) آيا اجازه صاحب رحم لازم است؟

جواب: آرى لازم است.

ج) زنى كه نطفه تركيب شده يا جنين در رحم او قرار مى گيرد، آيا مى تواند جهت انجام اين عمل درخواست اجرت كند؟

جواب: مانعى ندارد.

د) رابطه شرعى كودك متولّد شده، از نظر نسب مادرى، با صاحب رحم و زن صاحب تخمك چگونه است؟

جواب: زن صاحب تخمك مادر اوست، و زن صاحب رحم به منزله مادر رضاعى مى باشد، و به او محرم است.

هـ) رابطه شرعى اين كودك از نظر نسب، ارث، محرميت و نكاح با شوهر زن صاحب رحم چگونه است؟

جواب: فقط نسبت به او محرم است.

سؤال 699. بچّه دار شدن تعدادى از زوجين به دلايل طبّى، به طور طبيعى مشكل بوده، و لازم است كه از روشهاى درمانى مختلف براى كمك به آنها استفاده شود. يكى از اين روشها، لقاح خارج از رحمى مى باشد; به اين معنا كه تخمك را از زوجه و نطفه را از شوهرش گرفته و آنها را با هم مخلوط نموده، تا از اختلاط و امتزاج تخمك و نطفه، جنين حاصل شود، سپس اين جنين به رحم زوجه منتقل شود، تا حاملگى و بعد زايمان صورت گيرد. لازم به تذكر است كه جنين ها هنگام انتقال به رحم، فقط 24 تا 48 ساعت از زمان لقاحشان گذشته، و داراى 4 الى 8 سلول مى باشند. گاهى از اوقات، تعداد جنين هاى حاصل از نطفه زن و شوهر بيش از حدّ نياز است، كه در اين صورت اضافه بر نياز منجمد شده، و پس از زايمان زن با رضايت زوجين، جنين ها از رده خارج و دور ريخته مى شود. از طرف ديگر، تعدادى از زوجها وجود دارند كه به دلايل طبّى، به هيچ وجه صاحب فرزند نمى شوند; امّا براى برخى از آنها، اين امكان از نظر طبّى وجود دارد كه جنين هاى مازاد دسته اوّل را در صورت عدم نياز زوجين، به رحم آنان انتقال داد. سؤالاتى كه در اين زمينه مطرح مى شود عبارتند از:

الف) انتقال اين جنين هاى بارور نشده به رحم زن ثالث از نظر شرعى چگونه است؟

جواب: اين كار ذاتاً مانع شرعى ندارد; ولى چون مستلزم لمس و نظر حرام است تنها در صورت ضرورت جايز مى باشد.

ب) در صورت عدم نياز زوجين به جنين خود، آيا موافقت آنها براى هديه جنين به غير لازم است؟

جواب: آرى، لازم است.

ج) آيا والدين صاحب جنين مى توانند در ازاى اهداى جنين خود وجهى دريافت نمايند؟

جواب: بهتر اين است كه چيزى نگيرند.

د) آيا ارائه مشخّصات اهداكنندگان جنين به دريافت كنندگان و برعكس لازم است؟

جواب: نظر به اينكه فرزند مزبور تعلّق به صاحبان اصلى نطفه دارد، لازم است هويت آنها ثبت شود و به اطّلاع برسد.

هـ) در صورتى كه فرزند پسر باشد، آيا با زنى كه در رحم او بزرگ شده، محرم است؟

جواب: آرى، محرم است.

و) در صورت دختر بودن فرزند، آيا با شوهر مادر جانشين محرم است؟

جواب: آرى، محرم است.

ز) والدين فرزند حاصل چه كسانى هستند؟

جواب: پدر و مادر او صاحبان نطفه اند، هرچند به زن ثالث نيز محرم مى باشد.

ح) ارث اين بچّه ها پس از تولّد چگونه است؟

جواب: فقط از صاحبان نطفه ارث مى برند.

ط) در صورت موافقت قبلى والدين صاحب جنين (صاحب نطفه و تخمك) در اهداى جنين خود، آيا مى توانند پس از تولّد نوزاد و يا سال ها بعد، از شخص ثالث متقاضى استرداد طفل شوند؟

جواب: احتياط آن است كه با رضايت مادرِ جانشين، بچّه را بگيرند.

سؤال 700. لطفاً در مورد انتقال جنينِ تكوين يافته از اسپرم و تخمك زوج قانونى در خارج از رحم، به رحم زن اجنبى (مادر جانشين) به سؤالات زير پاسخ دهيد:

الف) اين كار از لحاظ تكليفى چه حكمى دارد؟

جواب: اين امر ذاتاً جايز است; ولى چون غالباً مستلزم نگاه و لمس حرام است، جز در موارد ضرورت جايز نيست.

ب) مادر طفل تولّد يافته كدام زن است؟ آيا مى توان مادر جانشين را در حكم مادر رضاعى دانست؟

جواب: صاحبان اسپرم و تخمك، پدر و مادر حقيقى فرزند متولّد شده هستند. و مادر جانشين در حكم مادر رضاعى است.

ج) آيا مجرّد يا متأهّل بودن زن اجنبى (مادر جانشين)، علم و جهل مادر جانشين، مجّانى يا غير مجّانى بودن رحم، تأثيرى در احكام مربوطه مى گذارد؟

جواب: هيچ كدام تفاوتى ندارد، ولى اگر مادر جانشين شوهر دارد، بايد با اجازه شوهرش باشد.