قال على (عليه السلام):

«اَلْعَفْوُ يُفْسِدُ مِنَ اللَّئيمِ بِقَدْرِ اِصْلاحِه مِنَ الْكَريمِ»;
«عفو و بخشش به همان مقدار كه اگر از سوى كريم باشد باعث اصلاح مى شود، اگر از ناحيه لئيم باشد باعث إفساد است»(1).

شرح و تفسير

اين حديث شريف را به دو شكل مى توان تفسير نمود.
تفسير اوّل: انسان كريم هنگامى كه شخص خطاكارى را مورد عفو و بخشش خويش قرار دهد محبّت او را جلب مى كند; چرا كه عفو او آميخته با بزرگوارى و تواضع است، ولى عفو و گذشت انسان هاى لئيم و پست، چون آميخته با منّت و آزار است، سبب إفساد مى شود. و اين در واقع مصداقى از مصاديق (قَوْلٌ مَعْرُوفٌ وَ مَغْفِرَةٌ خَيْرٌ مِنْ صَدَقَة يَتْبَعُها اَذىً وَ اللهُ غَنِىٌّ حَليمٌ) «گفتار پسنديده (در برابر نيازمندان)، و عفو (و گذشت از خشونت هاى آن ها)، از بخششى كه آزارى به دنبال آن باشد، بهتر است; خداوند بى نياز و بردبار است»(2) مى باشد.
تفسير دوم: در تفسير اوّل عفو و بخشش گاه از سوى «كريم» و گاه از سوى «لئيم» بود، كه در خطاكارى كه مورد عفو قرار گرفته دو عكس العمل متفاوت داشت، ولى طبق تفسير دوم عفو و بخشش گاه در مورد شخص «كريم» و گاه نسبت به شخص «لئيم» كه مرتكب خطا شده اند و مورد عفو قرار گرفته اند، مى باشد. طبق اين تفسير معناى روايت چنين مى شود: اگر آدم هاى كريمِ خطاكار مورد عفو قرار گيرند موجب إصلاح آنان مى گردد، ولى عفو انسان هاى پست و لئيم نه تنها موجب اصلاح آنان نمى شود، بلكه از آن سوء استفاده مى كنند و جسور و جرى شده و به فساد بيش تر مى پردازند، پس نتيجه عفو آنان إفساد است.
پيام اخلاقى اين روايت اين است كه عفو و گذشت هم حساب و كتابى دارد، هنگامى كه پيغمبر اكرم (صلى الله عليه وآله) مكّه را فتح كرد، فرمان عفو عمومى صادر فرمود(3). اين عفو و گذشت اثر بسيار مطلوبى در غالب مردم مكّه گذارد، ولى چند نفر را كه اصلاح پذير نبودند استثناء كرد و فرمان قتل آن ها را صادر نمود. قرآن مجيد در مورد ثمره اين عفو عمومى مى فرمايد: (يَدْخُلُونَ فى دينِ اللهِ اَفْواجاً); آن ها (مردم مكّه) به صورت گروه گروه به دين اسلام مى گرويدند»(4). اين اقبال عمومى به اسلام، كه بدون هرگونه اجبار و اكراهى بود، ثمره عفو و بخشش پيامبر اسلام (صلى الله عليه وآله)بود. اين مسأله براى همه، مخصوصاً براى رهبران جامعه، درس بزرگى است. عفو و بخشش در آيات قرآن مجيد و روايات، به صورت گسترده مطرح شده است كه اين مختصر جاى طرح همه آن آيات نيست(5).

1. بحارالانوار، جلد 74، صفحه 419.
2. سوره بقره، آيه 263.
3. فروغ ابديّت، جلد دوم، صفحه 338.
4. سوره نصر، آيه 2.
5. به ميزان الحكمة، جلد 6، صفحه 358 به بعد، مراجعه كنيد.