ملاک دوستى خـدا عَنْ جابِرِ بْنَ عَبْدِاللّهِ الاَْنـْصارِى قالَ : سَمِعْتُ رَسُولَ اللّهِ صلی الله علیه و آله یَقُولُ: مَا اتَّخَذَّ اللّهُ اِبْراهِیمَ خَلیلاً اِلاّ لاِِطْعامِهِ الطَّعامَ، وَصَلاْتِهِ بِاللَّیْلِ وَالنَّاسُ نِیامٌ. [ بحارالأنوار، ج ۸۷، ص ۱۴۴ .] جابربن عبدالله انصارى مى گوید: از رسول خدا صلی الله علیه و آلهشنیدم که مى فرمود: خداوند متعال ابراهیم علیه السلامرا جز بخاطر دو کار دوست و خلیل خود انتخاب نکرد:
بخش اوّل:
اهمیت نـماز شـب
محبوبیت نــماز شـب
عَنْ اَنَسِ بنِ مالِکٍ سَمِعْتُ رَسُولَ اللّهَ صلی الله علیه و آلهیَقُولُ: اَلرَّکْعَتانِ فِى جَوْفِ اللَّیْلِ اَحَبُّ اِلَىَّ مِنَ الدُّنْیا وَما فِیْها. [ بحارالأنوار، ج ۸۷، ص ۱۴۸ .]
رسول خدا صلی الله علیه و آلهمى فرمود: دو رکعت نماز در دل شب پیش من از دنیا و آنچه در آن است محبوبتر است.
زیـور آخـرت
عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ علیه السلام قالَ: اَلمالُ وَآلْبَنُونُ زینَهُ الْحَیوهِ الدُّنْیا وَثَمانُ رَکَعاتٍ مِنْ آخِرِ اللَّیْلِ وَالْوَتْرُ زینَهُ الآخِرَهِ، وَقَدْ یَجْمَعُهَا اللّهُ لاَِقْوامٍ. [ بحارالأنوار، ج ۸۷، ص ۱۵۰ .]
امام صادق علیه السلام فرمود: ثروت و فرزندان، زیور زندگى دنیایند، و هشت رکعت نماز در آخر شب و یک رکعت نماز «وتـر» زیور آخرتند، که گاهى خدا همه آن زیورها را براى عدّه اى جمع مى کند.
ملاک دوستى خـدا
عَنْ جابِرِ بْنَ عَبْدِاللّهِ الاَْنـْصارِى قالَ : سَمِعْتُ رَسُولَ اللّهِ صلی الله علیه و آله یَقُولُ: مَا اتَّخَذَّ اللّهُ اِبْراهِیمَ خَلیلاً اِلاّ لاِِطْعامِهِ الطَّعامَ، وَصَلاْتِهِ بِاللَّیْلِ وَالنَّاسُ نِیامٌ. [ بحارالأنوار، ج ۸۷، ص ۱۴۴ .]
جابربن عبدالله انصارى مى گوید: از رسول خدا صلی الله علیه و آلهشنیدم که مى فرمود: خداوند متعال ابراهیم علیه السلامرا جز بخاطر دو کار دوست و خلیل خود انتخاب نکرد:
۱ ـ اطعام دادنش
۲ ـ نماز شب خواندش هنگامى که مردم خوابند.
مایه سـعادت
قالَ النَّبِىُّ صلی الله علیه و آله: خَیْرُکُمْ مَنْ اَطابَ الْکَلامَ وَاَطْعَمَ الطَّعامَ وَصَلّى بِاللَّیْلِ وَ النّاسُ نِیامٌ. [ همان، ص ۱۴۲ .]
پیامبر اکرم صلى الله علیه و آله فرمود: بهترین فرد شما کسى است که نیکو سخن بگوید و طعام بدهد و هنگامى که مردم خوابند نماز (شب) بخواند.
بهترین نـماز
عَنْ رَسُولِ اللّهِ صلی الله علیه و آله قالَ: اَفْضَـلُ الصَّـلاهِ بَـعْدَ الصَّـلاهِ الْمَـکْتُوبَهِ الصَّـلاهُ فِى جَوْفِ الَلَّیْلِ. [ کنز العمال، ۷/۲۱۳۹۷ .]
رسول بزرگوار اسلام صلى الله علیه و آله فرمود: بـهتـرین نـماز بـعد از نـماز واجـب، نـماز خـواندن در دل شـب است.
برتر از جـهان
عَنْ رَسُولِ اللّهِ صلی الله علیه و آله قالَ: رَکْعَتانِ یَرْکَعُهُما اِبْنُ آدَمَ فِى جَوْفِ اللَّیْلِ الآخِرِ خَیْرٌ لَهُ مِنَ الدُّنْیا وَما فِیها، وَلَوْلا اَنْ اَشُقَّ عَلى اُمَّتِى لَفَرَضْتُهُما عَلَیْهِمِ. [ کنز العمال، ۷/۲۱۴۰۵ .]
رسول اکرم صلى الله علیه و آله فرمود: دو رکعت نمازى که انسان در دل آخر شب بخواند از دنیا و آنچه در آن است بهتـر است. و اگر بـر امّتم دشوار نبود آن دو رکعت را بر آنان واجب مى کـردم.
درهـاى خیر و سعادت
قالَ رَسُولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله لِمَعاذِبْنِ جَبَلٍ فِى غَزْوَهِ تَبُوکٍ: وَاِنْ شِئْتَ أَنْبَأْتُکَ بِاَبْوابِ الْخَیْرِ؟ قالَ: قُلْتُ: اَجَلْ یارَسُولَ اللّهِ قالَ: اَلصَّوْمُ جُنَّهٌ، وَالصَّدَقَهُ تُکَفِّرُ الْخَطیئَهَ، وَقِیامُ الرَّجُلِ فِى جَوْفِ اللَّیْلِ یَبْتَغى وَجْهَ اللّهِ، ثُمَّ قَرَءَ هذِهِ الآیَهَ: «تَتَجافى جُنُوبُهُمْ عَنِ المَضاجِعِ» [ بحارالأنوار، ج ۸۷، ص ۱۲۳ .]
رسول خدا صلی الله علیه و آلهدر جنگ تبوک به معاذ بن جبل فرمود: مى خواهى درهاى خیر و سعادت را به تو معرّفى کنم؟ او گفت: آرى اى رسول خدا، پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: اینهاست:
۱ ـ روزه که سپر (از آتش) است.
۲ ـ صدقه که خطا را جبران مى کند.
۳ ـ بیدارى انسان در دل شب که بخاطر خدا باشد سپس این آیه را خواند: «تَتَجافى جُنُوبُهُم عَنِ المَضاجِعِ …»
سفارش‏جبرئیل
قالَ رَسُولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله: مـازالَ جَبْـرَئیلُ یُوصینـِى بِقِـیامِ اللَّیْلِ حَتّـى ظَنـَنْتُ اَنَّ خِـیارَ اُمَّـتى لَـنْ یَـنامُوا. [رسول خدا صلى الله علیه و آله فرمود:]
جبرئیل همواره مرا به شب زنده دارى سفارش مى کرد تا اینکه من گمان کردم که خوبان امّت من شبها نمى خوابند. همان، ص ۱۳۹ .
یکى از سـه افتـخار
یَقُولُ الصّادِقُ علیه السلام: ثَلاثَهٌ هُنَّ فَخْرُ المُؤْمِنِ وَزینَهٌ فِى الدُّنْیا وَاْلآخِرَهَ: الَصَّلاهُ فِى آخِرِ اللَّیْلِ، وَ یَأْسُهُ مِمّا فِى اَیْدىِ النّاسِ، وَوِلایَهُ اْلاِمامِ مِنْ آلِ مُحَمَّدٍ صَلَّى اللّهُ عَلَیْهِ وَآلِهِ. [ همان، ص ۱۴۰ .]
امام صادق علیه السلام فرمود: سه چیز مایه افتخار مؤمن و زینت و آرایش انسان در دنیا و آخرت است:
۱ ـ نماز در آخر شب
۲ ـ قطع امید از آنچه در دست مردم است
۳ ـ پذیریش ولایت امام معصومى از خاندان محمد صلی الله علیه و آله .
شرف و عزّت مؤمن
قالَ اَبُو عَبْدِاللّهِ علیه السلام: شَرَفُ الْمُؤْمِنِ صَلاتُهُ بِاللَّیْلِ، وَعِزُّهُ کَفُّ الاَذى عَنِ النّاسِ. [ بحارالأنوار، ج ۸۷، ص ۱۴۱ .]
امام صادق علیه السلام فرمود: شرافت انسان با ایمان به نماز شب اوست و عزّت و بزرگوارى او خوددارى از اذیت مردم است.
مباهات الهى
عَنِ النَّبِىِّ صلی الله علیه و آله: اِذا قـامَ الْعَبْدُ مِنْ لَذیذِ مَضْـجَعِهِ وَالنُّعـاسُ فِى عَیْنَـیْهِ لِیُـرْضِىَ رَبَّـهُ جَلَّ وَ عَزَّبِصَـلاهِ لَیْلِهِ، بـاهَى اللّهُ بِهِ مَلائِـکَتَهُ، فَقـالَ: اَمـا تَرَوْنَ عَـبْدى هذا، قَدْ قـامَ مِنْ لَذیذِ مَضْـجَعِهِ اِلى صَـلاهٍ لَمْ اَفْـرُضْها عَـلَیْهِ اِشْـهَدُوا اَنِّى قَـدْ غَفَـرْتُ لَهُ. [ بحار الانوار،ج ۸۷، ص ۱۵۶ .]
پیامبر اکرم صلى الله علیه و آله فرمود: هنگامى که انسان از بستر لذتبخش خود برخیزد در حالى که چشمانش خواب آلوده است براى اینکه با نماز شبش پروردگار خود را خوشنود کند، خداوند در مقابل فرشتگانش به او مى نازد و مى فرماید: آیا بنده مرا نمى بینید که از رختخواب گوارایش برخاسته براى نمازى که من بر او واجب نکردم. گواه باشید که او را بخشودم.
اجـر بى‏پایان
عَنْ اَبِى عَبْدِاللّهِ علیه السلام قالَ: ما مِنْ عَمَلٍ حَسَنٍ یَعْمَلُهُ الْعَبْدُ اِلاّوَلَهُ ثَوابٌ فِى الْقُرْآنِ اِلاّ صَلاهُ اللَّیْلِ فَاِنَّ اللّهَ لَمْ یُبَیِّنْ ثَوابَها لِعَظیمِ خَطَرِهِ عِنْدَهُ فَقالَ: «تَتَجا فى جُنُوبُهُمْ عَنِ الْمَضاجِعِ یَدْعُونَ رَبَّهُمْ خَوْفا وَطَمَعَا وَمِمّا رَزَقْناهُمْ یُنْفِقُونَ فَلا تَعْلَمُ نَفْسٌ ما اُخْفِىَ لَهُمْ مِنْ قُرَّهِّ اَعْیُنٍ جَزاءً بِما کانُوا یَعْملُونَ». [ وسائل الشیعه، ج ۵، ص ۲۸۱ .]
امام صادق علیه السلام فرمود: هیچ کار خوبى نیست که انسان انجام دهد جز اینکه براى آن در قرآن پاداشى بیان شده است مگر نماز شب، که خداوند پاداش آنرا مشخص نکرده بخاطر بزرگى و عظمت آن پیش خودش بلکه فرموده است: پهلو از بستر از خواب حرکت مى دهند (در دل شب) با بیم و امید خداى خود را مى خوانند و از آنچه روزى آنها کردیم انفاق مى کنند، هیچ کس نمى داند که پاداش نیکوکاریش چه نعمت و لذتهاى بى نهایت که روشنى بخش دیده است در عالم غیب براى او ذخیره شده است.
یـک رکعت
عَنْ رَسُولِ اللّهِ صلی الله علیه و آله قالَ: عَلَیْکُمْ بِصَلاهِ اللَّیْلِ وَلَوْرَکْعَهً واحِدَهً، فَاِنَّ صَلاهَ اللَّیْلِ مِنْهاهٌ عَنِ اْلاِثْمِ، وَتُطْفِئُ غَضَبَ الرَّبِّ تَبارَکَ وَ تَعالى، وَتَدْفَعُ عَنْ اَهْلِها حَرَّ النَّارِ یَوْمَ القِیامَهِ … [ کنز العمال، ۷/۲۱۴۳۱ .]
رسول خدا صلى الله علیه و آله فرمود: بر شما باد به نماز شب اگرچه یک رکعت باشد، زیرا نماز شب انسان را از گناه باز مى دارد، و خشم پروردگار را (نسبت به انسان) خاموش مى کند و سوزش آتش را در قیامت از انسان دفع مى کند.
شیعه و نماز شب
قالَ الصّادِقُ علیه السلام: لَیْسَ مِنْ شیعَتِنا مَنْ لَمْ یُصَلِّ صَلاهَ اللَّیْلِ. [ بحارالأنوار، ج ۸۷، ص ۱۶۲ .]
امام صادق علیه السلام فرمود: کسى که نماز شب را بجا نیاورد از شیعیان ما نیست.
(شیخ مفید گفته: منظور اینست که از شیعیان مخلص نیست یا اینکه منظور اینست کسى که معتقد به فضیلت نماز شب نباشد از شیعیان ما نیست)
بیدار کردن براى نماز
قالَ رَسُولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله: رَحِمَ اللّهُ رَجُلاً قامَ مِنَ اللَّیْلِ فَصَلّى وَاَیْقَظَ اِمْرَأَتَهُ فَصَلَّتْ، فَاِنْ اَبَتْ نَضِحَ فِى وَجْهِهَا المآءَ، رَحِمَ اللّهُ اِمْرَأَهً قامَتْ مِنَ اللَّیْلِ فَصَلَّتْ وَاَیْقَظَتْ زَوْجَها، فَاِنْ اَبى نَضِحَتْ فِى وَجْهِهِ المآءَ. [ میزان الحکمه، ج ۵/۱۰۴۴۶ .]
رسول خدا صلى الله علیه و آله فرمود: خداوند رحمت کند مردى را که مقدارى از شب را از خواب برخیزد و نماز بخواند و همسرش را هم بیدار کند تا نماز بخواند، اگر چنانچه بیدار نشد آب به صورتش بپاشد (تا بیدار شود)، و خدا رحمت کند زنى را که از خواب بیدار شود پس نماز بخواند و همسرش را بیدار کند چنانچه بیدار نشد آب به صورتش بپاشد (البته در صورت تمایل و رضایت).
نیت نماز شب
قالَ رَسُولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله: ما مَنْ عَبْدٍ یُحَدِّثُ نَفسَهُ بِقِیامِ ساعَهٍ مِنَ اللَّیْلِ فَیَنامُ عَنْها اِلاّ کانَ نَوْمُهُ صَدَقَهً تَصَدَّقَ اللّهُ بِها عَلَیْهِ وَکَتَبَ لَهُ اَجْرَما نَوى. [ همان، ج ۵/۱۰۴۷۰ .]
رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: بنده اى که تصمیم مى گیرد (براى نماز شب) از خواب برخیزد و خواب مى ماند خوابش صدقه اى حساب مى شود که خدا داده و ثواب آنچه را که قصد داشت خدا براى او مى نویسد.
بخش دوّم:
آثـار نـماز شـب
آثار نمازشب و کـفاره گناهان
قالَ رَسُولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله: عَلَیْکُمْ بِصَلاهِ اللَّیْلِ فَاِنَّهُ دَأْبُ الصّالِحینَ قَبْلَکُمْ، وَاِنَّ قِیامَ اللَّیْلِ قُرْبٌ اِلَى اللّهِ، وَمِنْهاهٌ عَنِ اْلاِثْمِ، وَتَکْفیرُ السَّیِّئاتِ وَمَطْرَدَهُ الدّاءِ فِى الْجَسَدِ. [ بحارالأنوار، ج۸۷، ص۱۲۳ .]
رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: بر شما باد به نماز شب، زیرا آن روش شایستگان پیش از شماست، و بیدارى شب انسان را به خدا نزدیک مى کند، و از گناه باز مى دارد و گناهان را مى پوشاند، و بیمارى را از بدن مى زداید.
فواید نماز شب
قالَ اَمیرُ الْمُؤْمِنینَ علیه السلام: قیامُ اللَّیْلِ مُصِحَّهٌ لِلْبَدَنِ، وَ مَرْضاهٌ لِلرِّبِّ عَزَّوَجَلَّ، وَ تَعَرُّضٌ لِلرَّحْمَهِ وَ تَمَسُّکٌ بِاَخْلاقِ النَّبِیّینَ. [ بحارالأنوار، ج۸۷، ص۱۴۴ .]
امیرالمؤمنین علیه السلام فرمود: بیدارى شب باعث سلامتى بدن و خشنودى پروردگار بزرگ و در معرض رحمت و لطف خدا قرار گرفتن و چنگ زدن به اخلاق پیامبران است.
آثار نماز شب
عَنْ اَبِى عَبْدِاللّهِ علیه السلام قالَ: صَلاهُ اللَّیْلِ تُحسِنُ الْوَجْهَ، وَتُحْسِنُ الْخُلْقَ، وَتُطِیبُ الرّیحَ، وَتُدِرُّ الرِّزْقَ، وَ تَقْضِى الدَّیْنَ، وَتَذْهَبُ بالْهَمِّ، وَتَجْلُو الْبَصَرَ. [ وسائل الشیعه، ج۵، ص۲۷۲ .]
امام صادق علیه السلام فرمود: نماز شب انسان را خوش سیما و خوش اخلاق و خوشبو مى کند، و روزى را زیاد، و قرض را ادا مى کند و غم را مى برد و دید انسان را نورانى مى کند.
نماز شب و نور خدا
سُئِلَ عَلىُّ بنُ الْحُسَیْنِ علیه السلام : مابالُ المُتهَجِّدینَ بِاللَّیْلِ مِنْ اَحْسَنِ النّاسِ وَجْها؟ قالَ: لاَِنَّهُمْ خَلَوْا بِرَبِّهِمْ فَکَساهُمْ اللّهُ مِنْ نُورِهِ. [ بحارالأنوار، ج۸۷، ص۱۵۹ .]
امام صادق علیه السلام فرمود: از امام سجاد سئوال شد: چگونه است که شب زنده داران از خوش سیماترین مردمند؟ امام علیه السلام فرمود: زیرا آنها با خداى خود خلوت مى کنند و خدا آنها را با نورش مى پوشاند.
ضـمانت روزى
عَنْ اَبِى عَبْدِ اللّهِ علیه السلام قالَ: کَذِبَ مَنْ زَعَمَ اَنَّهُ یُصَلّى صَلاهَ اللَّیْلِ وَهُوَ یَجُوعُ اِنَّ صَلاهَ اللَّیْلِ تَضْمِنُ رِزْقَ النَّهارَ. [ همان، ص۱۵۴ .]
امام صادق علیه السلام فرمود: دروغ گفته کسى که گمان کند نماز شب مى خواند و گرسنگى مى کشد زیرا نماز شب غذاى روز را ضمانت مى کند.
درجات نـماز شـب
قالَ رَسُولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله: مَنْ رُزِقَ صَلاهَ اللَّیْلِ مِنْ عَبْدٍ اَوْاَمَهٍ قامَ لِلّهِ عَزَّوَجَلَّ مُخْلِصا فَتَوَضَّأَ وُضُوءً سابِغا وَصَلّى لِلّهِ عَزَّوَجَلَّ بِنیَّهٍ صادِقَهٍ وَقَلْبٍ سَلیمٍ وَبَدَنٍ خاشِعٍ وَعَیْنٍ دامِعَهٍ جَعَلَ اللّهُ تَبارَکَ وَتَعالى خَلْفَهُ تِسعَهَ صُفُوفٍ مِنَ الْمَلائِکَهِ فِى کُلِّ صَفٍّ ما لایُحْصى عَدَدَهُمْ اِلاَّاللّهُ تَعالى اَحَدُ طَرَفَىْ کُلِّ صَفٍّ فِى الْمَشْرِقِ وَالآخِرُ بِالْمَغْرِبِ، قالَ: فَاِذا فَرَغَ کَتَبَ لَهُ بَعَدَدِهِمْ دَرَجاتٍ. [ بحارالانوار ج۸۷، ص۱۳۷ .]
رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: به بنـده اى که نماز شب نصـیب شده، هنگـامى که براى خدا بیدار شـود و وضـو بگیرد وضوى کامل، و با نـیّت خالص و قلب سـالم و بدن خاشع و چـشم گریـان براى خدا نمـاز بخواند خداوند پشت سر او نه صف از فـرشتگان را به صف مى کند که جز خدا کسى نمى تواند آنها را شمارش کند، که یکطرف هر صف در مشرق و طرف دیگر در مغرب است هنگامى که او نماز را تمـام کند خـدا به تعـداد آن فرشتـگان بـراى او درجـه و ثـواب مى نویـسد.
برکت نماز شب
قالَ الرِّضا علیه السلام : عَـلَیْکُمْ بِصَـلاهِ اللَّیْلِ فَما مِنْ عَـبْدٍ یَقُومُ آخِرَ اللَّیْلِ فَیُصَـلِّى ثَمانَ رَکَعاتٍ وَ رَکْعَـتَىِ الشَّفْـعِ وَ رَکْعَهَ الْـوَتْرِ وَاسْتَغْـفَرَ اللّهَ فـى قُنُوتِهِ سَبْـعینَ مَرَّهً اِلاّ، اُجیرُ مِنْ عَـذابِ الْقَـبْرِ، وَمِنْ عَـذابِ النّارِ، وَمُـدَّلَهُ فِى عُمْرِهِ، وَوُسِّعَ عَلَیْهِ فِى مَعِیْشَتِهِ، ثُمَّ قالَ علیه السلام:اِنَّ الْبَیَـوتَ الَّتى یُصَـلّى فِیـها بِاللَّیْلِ یَـزْهَرُنُورُها لاَِهْلِ السَّماءِ کَما یَزْهَرُ نُورُ الْکَواکِبِ لاَِهْلِ اْلاَرْضِ. [ بحارالأنوار، ج۸۷، ص۱۶۱ .]
امام رضا علیه السلام فرمود: بر شما باد به نماز شب، هیچ بنده اى نیست که آخر شب بیدار شود و هشت رکعت نماز شب و دو رکعت نماز شفع و یک رکعت نماز وتر بخواند و در قنوت آن هفتاد بار استغفار کند مگر اینکه خداوند او را از عذاب قبر و آتش پناه داده و عمر او را طولانى کرده، به زندگى او گشایش خواهد داد. سپس امام علیه السلام فرمود: خانه هائى که در آنها نماز شب خوانده مى شود نورش براى اهل آسمان مى درخشد همانطور که نور ستارگان براى مردم زمین مى درخشد.
دست آورد نـماز شـب
قالَ رَسُولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله: صَلاهُ اللَّیْلِ مَرْضاهُ الرّبِّ، وَحُبُّ الْمَلائِکَهِ، وَسُنَّهُ اْلاَنْبِیاء، وَنُورُ الْمَعْرِفَهِ، وَ اَصْلُ الاِْیْمانِ، وَر احَهُ اْلاَبْدانِ، وَکِراهِیَهُ الشَّیْطانِ، وَسِلاحٌ عَلَى الاَْعْداءِ، وَ اِجابَهٌ لِلدُّعاءِ، وَقَبُولُ اْلاَعْمالِ، وَبَرَکَهٌ فى الرِّزْقِ، وَشفیعٌ بَیْنَ صاحِبِها وَبَیْنَ مَلَکِ الْمَوْتِ، وَ سِر اجٌ فى قَبْرِهِ وَ فِر اشٌ تَحْتَ جَنْبِهِ، وَجَوابٌ مَعَ مُنْکَرٍ و َ نَکیرٍ، وَمُونِسٌ وَزائِرٌ فِى قَبْرِهِ اِلى یَوْمِ الْقِیامَهِ. [ بحارالأنوار، ج۸۷، ص۱۶۱ .]
رسول اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: نمـاز شب مایه خوشنودى پروردگار و دوستى فرشتگان و روش پـیامبران و نور معـرفت و ریشه ایـمان و موجـب آرامـش بـدن و نـفرت شیطان و سلاح در مقابل دشمن و مستجاب شدن دعا و پذیرش اعمال و برکت روزى است. و نماز شب بین نـمازگزار و مـلک المـوت واسـطه مـى شود و چـراغ قـبر و فـرش زیر او در قـبر و پـاسخ نـکیر و منکر و مـونس انسان در قبر و زیارت کننده او در قبر تا روز قیامت خـواهد بود.
نماز شب، بـهاى بهـشت
قالَ عَلِىٌ علیه السلام: اَفْشُوا السَّلامَ، وَاَطْعِمُوا الطَّعامَ، وَصَلُّوا بِاللَّیْلِ وَالنّاسُ نِیامٌ، تَدْخُلُوا الْجَنَّهَ بِسَلامٍ. [ بحارالأنوار، ج ۸۷، ص ۱۵۹ .]
حضرت على علیه السلام فرمود: سلام را روشن ادا کنید، و طعام بدهید و هنگامى که مردم خوابند نماز شب بخوانید تا با ایمنى وارد بهشت شوید.
نماز شب و ایمنى جامعه
قالَ عَلِىٌ علیه السلام: اِنَّ اللّهَ عَزَّوَجَلَّ اِذا اَرادَ اَنْ یُصیبَ اَهْلَ اْلاَرْضِ بِعَذابٍ قالَ لَوْلاَ الذَّینَ یَتَحابُّونَ بِجَلالى، وَیَعْمُرُونَ مَساجِدى وَیَسْتَغْفِرُونَ بِاْلاَسْحارِ لاََنْزَلْتُ بِهِمْ عَذابى. [ همان، ص ۱۵۰ .]
امام على علیه السلام فرمود: هنـگامى که خـداوند بزرگ اراده مى کند مردم روى زمین را گرفتار عـذاب کنـد مـى گویـد: اگـر نبـودند کـسانى که مـرا بخـاطر جـلال و جبروتم دوست مى دارند و مساجد مرا آباد مى کنند و سحـرگاهان اسـتغفار مى کـنند عـذابم را بر زمـینیان نازل مى کـردم.
نـورانیت قـبر
قالَ النَّبِىُّ صلی الله علیه و آله: صَلاهُ اللَّیْلِ سِراجٌ لِصاحِبِها فِى ظُلْمَهِ الْقَبْرِ. [ همان، ص ۱۶۱ .]
پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: نماز شب در تاریکى قبر براى صاحبش چراغ است.
بخش سوّم:
موانع نماز شب
محرومیت از نـماز شـب

صفحه اختصاصی حدیث و آیات جاءَ رَجُلٌ اِلى اَمیرِالْمُؤْمِنینَ علیه السلامفَقالَ: یا اَمیرَالْمُؤْمِنینَ اِنّى قَدْ حُرِمْتُ الصَّلاهَ بِاللَّیْلِ، فَقالَ اَمیرُ الْمُؤْمِنینَ: اَنْتَ رَجُلٌ قَدْ قَیَّدَتْکَ ذُنُوبُکَ. [ بحارالأنوار، ج ۸۷، ص ۱۴۶ .]
مردى خدمت امیرالمؤمنین آمد و گفت: اى امیر مؤمنان من از نماز شب محروم شدم، على علیه السلام فرمود: تو مردى هستى که گناهانت تو را به بند کشیده است.
دروغ و نـماز شـب
قالَ ابُوعَبْدِاللّهِ علیه السلام: اِنَّ الرَّجُلَ لَیَکْذِبُ الْکَذِبَهَ فَیُحْرَمُ بِها صَلاهَ اللَّیْلِ، فَاِذا حُرِمَ بِها صَلاهَ اللَّیْلِ حُرِمَ بِها الرِّزْقَ. [ بحارالأنوار، ج۸۷، ص ۱۴۶ .]
امام صادق علیه السلام فرمود: مرد دروغ مى گوید پس بخاطر آن دروغگوئى از نماز شب محروم مى شود، هنگامى که از نماز شب محروم شد بخاطر ترک آن از روزى هم محروم مى شود.
گناه و نماز شب
قالَ الصّادِقُ علیه السلام : اِنَّ الرَّجُلَ یَذْنِبُ الذَّنْبَ فَیُحْرَمُ صَلاهَ اللَّیْلِ، وَاِنَّ الْعَمَلَ السَّیِّئَ اَسْرَعُ فِى صاحِبِهِ مِنَ السِّکِّینِ فِى اللَّحْمِ. [ میزان الحکمه، ج ۵/۱۰۴۶۷ .]
امام صادق علیه السلام فرمود: مرد گناه مى کند بهمین جهت از نماز شب محروم مى شود، همانا کار بد (گناه) در صاحبش زودتر کارگر مى شود تا کارد در گوشت.
محروم واقـعى
قالَ اَبُوعَبْدِاللّهِ علیه السلام: یا سُلَیْمانُ لاتَدَعْ قِیامَ اللَّیْلِ فَاِنَّ الْمَغْبُونَ مَنْ حُرِمَ قِیامَ اللَّیْلِ. [ بحارالأنوار، ج ۸۷، ص ۱۴۶ .]
امام صادق علیه السلام فرمود: اى سلیمان نماز شب را رها نکن، زیرا بازنده و مغیون کسى است که از بیدارى شب محروم باشد.
بخش چهارم:
آداب نماز شب
نــماز شــب در خلوت
عَنْ رَسُولِ اللّهِ صلی الله علیه و آله قالَ: صَلاهُ التَّطَوُّعِ حَیْثُ لایَراهُ مِنَ النّاسِ اَحَدٌ مِثْلُ خَمْسٍ وَعِشْرِینَ صَلاهً حَیْثُ یَراهُ النّاسُ. [ کنز العمال، ۷/۲۱۳۴۶ .]
رسول اکرم صلى الله علیه و آله فرمود: نماز مستحبى که کسى از مردم، نمازگزار را نبیند برابر با بیست و پنج نماز است در جایى که مردم او را مى بینند.
آداب نماز شب
عَـنْ عَـلِىِّ بْنِ اَسْبـاطٍ: اَنَّـهُ سَـأَلَ اَباعَبْـدِاللّهِ علیه السلامعَنْ رَجُـلٍ یَقُـومُ فِى آخِـرِ اللَّیْلِ یَرْفَـعُ صَوْتَهُ بِالقَـرائَهِ، قـالَ: یَنْـبَغِى لِـلرَّجُلِ اِذا صَلّى بِاللَّیْلِ اَنْ یُسْمِعَ اَهْلَهُ لِکَىْ یَقُومَ النّائِمُ وَ یَتَحَرَّکَ الْمُـتَحَرِّکُ . [ بحارالأنوار، ج ۸۷، ص ۲۰۹ .]
على بن اسـباط از امـام صادق علیه السلام: در مـورد مـردى کـه آخـر شـب برمى خیـزد و صـدایش را در قـرائت بلند مى کـند، پـرسیـد: امـام علیه السلام فرمود: شـایستـه اسـت انسـان وقـتى نـماز شـب مى خـواند صدایـش را بـه خانواده اش بـرساند تـا آنـکه خـواب رفـته بـیدار شـود و آنـکس که مى خـواهد حرکت کـند، حـرکت کـند.
نـماز شـب خانوادگى
عَنْ النَّبِىِّ صلی الله علیه و آلهقالَ: اِذا اَیْقَظَ الرَّجُلُ اَهْلَهُ مِنْ اللَّیْلِ وَصلَّیا کُتِبا مِنَ الذّاکِرِینَ اللّهَ کَثیرا وَالذَّاکِراتِ. [ بحارالأنوار، ج ۸۷، ص ۱۵۸٫ .]
پیامبر اکرم صلى الله علیه و آله فرمود: هنگامى که مرد (از خواب بیدار شود و) خانواده اش را از خواب بیدار کند و نماز بخوانند خدا آنها را جزء مردان ذاکر و زنان بسیار ذاکر مى نویسد [ اشاره است به آیه ۳۵ سوره احزاب. ]
(که خداوند در قرآن از آنها نام برده و براى آنها پاداش بزرگ و غفران آماده کرده است).
مسواک براى نماز شب
قالَ اَبُوعَبْدِاللّهِ علیه السلام : اِذا قُمْتَ بِاللَّیْلِ فَاسْتَکِ فَاِنَّ الْمَلَکَ یَأْتیکَ فَیَضَعُ فاهُ عَلى فیکَ، فَلَیْسَ مِنْ حَرْفٍ تَتْلُوهُ وَتَنْطِقُ بِهِ اِلاّصَعِدَ بِهِ اِلَى السَّماءِ، فَلْیَکُنْ فُوْکَ طَیِّبَ الرّیحِ. [ همان، ص ۲۰۷ .]
امام صادق علیه السلام فرمود: وقتى براى نماز شب بلند شدى مسواک بزن، (تا دهان تو پاکیزه و خوشبو باشد) زیرا فرشته مى آید و دهانش را بر دهان تو مى گذارد، و هر حرفى را که تلفّظ کنى آنرا به آسمان مى برد، پس دهانت خوشبو باشد.
قنوت طـولانى
قالَ النَّبِىُّ صلی الله علیه و آله: اَطْوَلُکُمْ قُنُوتا فِى الْوَتْرِ اَطْوَلُکُمْ راحَهً یَوْمَ القِیامَهِ فِى المَوْقِفِ. [ همان، ص ۲۸۷ .]
پیامبر اکرم صلى الله علیه و آله فرمود: آسوده ترین شما در توقفگاه قیامت کسى است که قنوت نماز وتر او طولانى تر باشد.
نـماز شـب مسافـر
عَنْ اِبْراهِیمِ بْنِ سَیابَهَ قالَ: کَتَـبَ بَعْـضُ اَهْـلِ بَـیْتى اِلـى اَبـى مُحَــمَّدٍ علیه السلامفِى صَلاهِ الْمُسـافِـرِ اَوَّلُ اللَّیْـلِ صَــلاهُ اللَّیْـلِ فَـکَتَبَ علیه السلام: فَـضْلُ صَـلاهِ الْمُسـافِرِ اَوَّلَ اللَّـیْلِ کَفَـضْلِ صَــلاهِ الْمُـقِیمِ فِـى الْحَـضَرِ مِـنْ آخِـرِ اللَّیْلِ. [ بحارالانوار، ج ۷۸، ص ۲۱۰ .]
ابراهیم بن سیابه مى گوید: یکى از خـانواده مـن به امــام عـسگرى علیه السلامنامه نوشت و در مورد نمـاز شـب مسـافر در اوّل شـب سـئوال کرد، امام علیه السلام در پاسـخ نوشت: فضیلت نماز شب مسافر در اوّل شب مثل فضیـلت نمـاز آخر شـب غیر مسـافر است.
قضاى نـماز شـب
قالَ رَسُولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله: اِنَّ اللّهَ یُبـاهى بِالْعَـبْدِ یَقْضى صَلاهَ اللَّیْلِ بِالنَّهارِ، یَقُولُ، مَلائِکَتى عَبْدى یَقْضى مـالَمْ اَفْـتَرِضْهُ عَـلَیْهِ، اِشْــهَدُوا اَنـّى قَـدْ غَفَـرْتُ لَهُ. [ بحارالأنوار، ج ۸۷، ص ۲۰۲ .]
رسول خدا صلى الله علیه و آله فرمود: خـداونـد به کسـى که نـماز شـب تـرک شـده را در روز قـضا کـند، افـتخار مى کـند و مـى فرمـاید: اى فـرشـتگان مـن! بنـده مـن قضـاى چیـزى را که مـن بر او واجـب نـکرده ام بجـا مـى آورد، شاهد باشید که من او را آمرزیدم.
کیفیت استغفار در نماز شب
قالَ اَبُوعَبْدِاللّهِ علیه السلام : اِسْتَغْفِرِاللّهَ فِى الْوَتْرِ سَبْعینَ مَرَّهً، تَنْصِبُ یَدَکَ الیُسْرى وَتَعِدُّ بِالْیُمْنى اَلاِْسْتِغْفارَ. وَکانَ رَسُولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله یَسْتَغْفِرُ فِى الْوَتْرِ سَبْعینَ مَرَّهً وَیَقُولُ: «هذا مَقامُ الْعائِذِبِکَ مِنَ النّارِ» سَبْعَ مَرّاتٍ. [ بحارالأنوار، ج ۷۸، ص ۲۸۷ .]
امام صادق علیه السلام فرمود: در نماز وتر هفتاد بار استغفار کن در حالى که دست چپ را (مقابل صورت) بلند کرده و با دست راست استغفار را مى شمارى. و رسول خدا صلی الله علیه و آله هم در نماز وتر هفتاد بار استغفار مى کرد و هفت بار مى گفت: «هذا مقام العائذ بک من النّار». یعنى این جایگاه کسى است که از آتش به تو (خدا) پناه آورده است.
ادامه نماز شب
اَبُو یَعْلى فِى الْمُسْنَدِ اَنَّهُ (عَلِىٌّ علیه السلام) قالَ: ما تَرَکْتُ صلاهَ اللَّیْلِ مُنْذُ سَمِعْتُ قَوْلَ النَّبِىِّ صلی الله علیه و آله: «صَلاهُ اللَّیْلِ نُورٌ»، فَقالَ اِبْنُ الْکَوّاءِ: وَ لَیْلَهَ الهَریرِ؟ قالَ: وَلالَیْلَهَ الهَریرِ. [ بحارالأنوار، ج ۴۱، ص ۱۷ .]
حضرت على علیه السلام فرمود: از روزى که این گفتار پیامبر که: «نماز شب نور است» را شنیدم نماز شب را ترک نکردم. ابن الکّواء گفت: در شب هریر هم ترک نشد امام فرمود: نه، در آن شب هم ترک نشد.
(لیله الهریر نام شبى است که جنگ سختى میان على علیه السلامو معاویه واقع شد.)
مولف: محمود شریفى