اميرمؤمنان (ع ) فرمود: مداومه الذكر قوت الازواج و مفتاح الصلاح ؛ وائم به ياد خدا بودن و ذكر حق را بر دل و زبان داشتن قوت روح قدسى انسان است و كليد هر خبر و صلاح .

شرح چنان كه بدن را قوت و غذايى است كه از آن لذت برد و اگر به او نرسد متاءلم شود، همين گونه روح را قوت و غذايى است و ذكر خدا و شوق و انس به خدا قوت لذيذ و والذ غذاهاى روح انسان است و چنان كه هر قفلى را كليدى است و ياد خدا كليد آن قفل است هر مهمى و حادثه مشكل و خطرناكى با ياد خدا گشايش خواهد يافت .(419)

اميرمؤمنان عليه السلام فرمود:

ذكر الله راءس مال كل مؤمن وريحه السلامه من الشيطان ؛

ياد خدا سرمايه اهل ايمان است و سودش سلامتى از آسيب شيطان (انسى و جنى ) است .

شرح ياد خدا، سرمايه اهل ايمان سرمايه تجارت دنيا و آخرت است ، چون با ياد خدا هر كار كنند به نفع دنيا و عقبى است و شيطان را در آن مداخله اى نيست ، پس از زيان شيطان و وسوسه نفس كسى كه به ياد خداست ايمن است و در كلمه ديگر فرمود:

السهر روضه المشاقين ؛ شب بيدارى و تا صبح به ياد خدا و راز و نياز با خدا بود: باغ مشتاقان خدا است . (418)

اميرمؤمنان (ع ) فرمود:

عليك بلزوم الحلال ، و حسن البرمع العيال ، و ذكر الله فى كل حال

بر تو باد به كسب و كار حلال و حسن اخلاق و نيك گويى با عيال و تدبير منزل به نحو احسن و يار خدا بودن در هر حال .

شرح حضرت اينجا به سه امر مهم تذكر داده كه هر يك منشاء سعادت و لذت جسم و روح است : اول : آن كه هر چه مى كنيم كسب حلال باشد كه به كسى ظلم و تعدى و خيانت نكرده باشيم .

دوم : آن كه با خانواده از زن و فرزند و خويش نيكويى كنيم و به حسن تدبير منزل پردازيم و به رزق حلال بر آنها توسعه داده و وسايل تربيت روح و جسم آنها را فراهم آريم و به خلق خوش با آنها رفتار كنيم .

سوم : آن كه در هر حال از حالات كسب و كار و انفراد و اجتماع و حال شهوت و غضب و رياست و حكومت كه هستيم به ياد خدا باشيم تا از گناه و خطا محفوظ مانيم .(417)

اميرمؤمنان عليه السلام فرمود:

ذكر الله مسره كل متق و لذه كل موقن ؛

ياد خدا، سرور و شادى خاطر اهل تقواى و لذت و بهجت اهل يقين است .

شرح هر كس به ياد خداست همنشين و هم صحبت خداست ، چنان كه در كلمه ديگر فرمود:

ذكر الله مجالسه و مؤانسه ؛ و لازمه اش صفاى نفس و عظمت روح و كمال عقل و ايمان است كه هر كس به خدا به واسطه اين صفات انس گيرد حق را شهود كند و هر كه حسن الهى را مشاهده كرد فرق هر لذت و مسرت را يافته است ؛ چون خدا كل الجمال و كل الحسن و كل الوجود است ، پس با شهود مبداء وجود و آفريننده حسن و جمال و سلطان ملك هستى روح انسان را نشاط بى انتها و لذات حقيقى بى حد و نهايت است ، چنان كه هر گاه كسى با سلاطين دنيا جليس و انيس باشد، بدان فخر و مسرت و ابتهاج يابد؛ اما ميان آن سلطان حقيقى با اينان تفاوت بين نور و ظل و شمس و فيى ء و حقيقت و مجاز است . (416)

اميرمؤمنان عليه السلام فرمود: حضرت خضر را شب پيش از جنگ بدر، در خواب ديدم و به او گفتم : چيزى به من بياموز تا بر دشمنان خود فايق آيم !

او گفت : اين را بر زبان جارى ساز: يا هو يا من لا هو الا هو !

پس چون صبح شد، خوابم را براى رسول خدا صلى الله عليه وآله باز گفتن . ايشان فرمود: اى على !تو اسم اعظم را آموخته اى ، پس در روز جنگ بدر همين جمله بر زبانم جارى بود.

روزى اميرمؤمنان قل هو الله احد را قرائت فرمود و چون از آن فارغ شد فرمود: يا هو يا من لا هو، اغفرلى وانصرنى على القوم الكافرين .

ايشان در روز جنگ صفين همين را مى خواند و حمله مى برد، عمار ياسر پرسيد: اى اميرمؤ منان !اين كنايات چيست كه مى گويى ؟

فرمود: اسم اعظم و پايه توحيد خداست .

آن گاه قرائت كرده است اشهد الله انه لا اله الا هو و نيز آخر سوره حشر را، سپس از مركب خود پياده شد و چهار ركعت نماز، قبل از زوال ظهر خواند. (415)

كميل مى گويد: با مولايم اميرالمؤمنين در مسجد بصره نشسته بودم و اصحابش با او بودند، به بعضى از آنان گفت : معنى قول خداى عز و جل فيها يفرق كل امر حكيم چيست ؟

امام فرمود: شب نيمه شعبان است ، سوگند به كسى كه جان على در دست او است ، هيچ بنده اى نيست مگر اين كه هيچ خير و شر براى او در اين شب تا همان شب آينده مقسوم است ، و هر بنده اس كه اين شب را احياء كند و دعاى خضر عليه السلام را بخواند دعاى او را اجابت مى رسد.

پس چون حضرت منصرف شد و مراجعت فرمود، شب به خدمت او رفتم همين كه مرا ديد پرسيد: اى كميل !چه اين دعا را حفظ كردى در هر شب جمعه يا در هر ماه يك بار و يا در سال يك بار و يا در عمر يك بار بخوان تا از بديها باز داشته شوى و يارى شده و روزى داده شوى و هرگز از آمرزش ‍ محروم نمانى ، اى كميل !طول صحبت تو با ما موجب شد كه چنين نعمت و عطايى را به تو ببخشم .

چه قدر كميل همت و عزم داشت ، چه قدر عشق و شوق داشت ، چه قدر تشنه و طالب بود كه تا چيزى سراغ گرفت در اره تحصيل آن شد، و شب به خدمت امام رسيد و دعاى خضر را از آن جناب طلب كرد و از آن حسن طلبش و صفاى سريره و هدف مقدسش چنين سفره پر بركت دعاى خضر عليه السلام را براى همه اهل حال و دعا و مردم صاحبدل گسترده است و چنين اثر قيم و قويم را از خود به يادگار گذاشته است و دعاى خضر را دعاى كميل كرده است . آرى !بايد گدايى كرد كه جوادگدا مى خواهد.

بانگ مى آيد كه اى طالب بيا

جود محتاج گدايان چون گدا

جود محتاج است و خواهد طالبى

هم چنان كه توبه خواهد تايبى

جود مى جويد گدايان و ضعاف

هم چو خوبان كاينه جويند صاف

روى خوبان ز آينه زيبا شود

روى احسان از گدا پيدا شود

و امام عليه السلام به كميل فرمود: طول صحبت تو با ما موجب احسان چنين عطايى شده است . پس پيدا است كه كميل خيلى ملازم آن حضرت بود.(414)

ما در عرفان عملى دستور العملى جز قرآن نداريم و روايات و ادله اى كه از اهل بيت عصمت عليهم السلام صادر شده ، همه رشته هايى هستند كه از درياى الهى قرآن كريم منشعب مى شوند، همه مرتبه نازله قرآنند، بدن قرآنند و روح همه آنها خود قرآن است ؛ وزان روايات با قرآن ، وزان بدن انسان با روان انسان است . همان طور كه بدن مرتبه نازله روان است ، روايات جوامع روايى ، مرتبه نازله قرآن مجيداند، آنچه را كه اهل بيت عصمت عليه السلام فرموده اند همه از قرآن منشعب شده است ، دستور العملى جز قرآن نداريم . اين سخن من ناشى از يك تاءثر و تعصب مذهبى صرف نيست ، سخنى است سنجيده و آزموده ، چه اين كه امروز درب كتابخانه هاى بزرگ دنيا بر روى محققان گشوده است و آنان مى توانند منابع معارف بشرى را بكاوند. به راستى اگر معارفى فراتر از معارف قرآن وجود دارد، معرفى كنند؛ زيرا ما هر چه بيشتر كمتر يافتيم .(413)

شخصى در حضور حضرت وصى عليه السلام از خداوند طلب غفران نموده ، مى گويد: استغفرالله

اميرالمؤمنين در پاسخ مى فرمايد:

مادرت به عزايت بنشيند !آيا مى دانى كه استغفار چيست ؟!استغفار، مقام والا مرتبگان است . استغفار، نامى است كه آن را شش معنا (و شرط) است :

اول پشيمانى بر گذشته

دوم تصميم بر آن كه تا ابد گرد گناه نايى .

سوم آن كه حقوق خلايق را بدانان بازدهى ؛ چنانكه خداوند را ملاقات كنى بدون آن كه حقى بر گردنت باشد.

چهارم آنكه هر عمل واجبى كه ضايع كرده اى قضا و حقش را ادا كنى .

پنجم گوشتى كه در حرام بر بدنت روييده ، با سختى ناراحتى بر گناهانت آب كنى ؛ چنانكه پوستت به استخوان رسد و گوشتى تازه رويد.

ششم به بدنت درد عبادت و طاعت رسانى ؛ همچنان كه شيرينى گناه بدان رسانيده اى ، پس چون چنين كردى ، حال بگو استغفر الله

در دعاى وارده از معصومين عليه السلام آمده است : اللهم غير سوء حالنا بحسن حالك ؛ خدايا !بدى حال ما را به خوبى خال خودت دگرگون نما. (412)