اميرالمؤمنين (ع ) فرمود: ما آمن بالله من قطع رحمه ؛

ايمان به خدا نياورده است كسى كه قطع رحم كند.

شرح

هر كس با رحم و خويشاوندان و خاندان خود طريق مواصلت و محبت نپويد، بلكه از ارحام خود كناره گيرد و يا به آنها جور و ستم روا دارد، آن كس ‍ به خدا ايمان ندارد.

كه خدا در قرآن فرمايد:

فاتقوا الله الذى تسائلون به والارحام ؛

خدا ترس باشيد كه از آن سؤال شويد و ارحام را رعايت كنيد و قطع رحم زنهار مكنيد، آن كس كه به ارحام و خاندان و خويشان خود محبت نكند يا دشمنى كند از حكم فطرت بيرون است ؛ چون محبت خويشان حكم فطرت انسان است و هر كه از حكم فطرت بيرون رود از معرفت و ايمان به خدا كه دانش حق ذوات را فطرى است بى بهره ماند؛ زيرا فطرتش از انسانيت منحرف و منسوخ است و در فطرت منحرف از انسانيت خداشناسى و ايمان وجود ندارد، و جاى ديگر فرمود: لاايمان لمن لا عقل له ؛ يعنى آن كه عقل فطرى نداشت ايمان به خدا ندارد.

نتيجه آنكه هر كس قطع رحم كند يا بى ايمان يا البته ضعيف الايمان است و هر كه را نور ايمان است صله رحم كند؛ بلكه به عامل نبات و حيوان نيز احسان كند كه علاوه بر نوع انسان كه بنى آدم اعضاى يكديگرند، حيوان و نبات هم خويشان انسان به علم و ايمان اند؛ چون گاو و گوسفند كه به او شير مى دهند، به منزله مادرند و نباتات كه به او قوت مى دهند به منزله بستگان .(430)

كلينى در كافى به اسنادش از امام صادق عليه السلام نقل مى كند: حبرى (عالم يهودى ) خدمت اميرالمؤمنين رسيد و پرسيد: اى اميرالمؤمنين ! هنگام عبادت ، پروردگارت را ديدى ؟

حضرت فرمود: واى بر تو! چشمان با مشاهده ديدگان او را نمى بينند؛ ولى قلبها با حقايق ايمان او را مى بينند. (429)

اميرالمؤمنين على عليه السلام فرمود:

الفقر صلاح المؤمن و مريحه من حسد الجيران و تملق الاخوان و تسلط السلطان ؛ (427)

فقر و نادارى صلاح مؤمن است كه او را از حسد آشنا و همسايگان و تملق برادران و خويشان و از تعدى عمال سلطان آسوده مى دارد. چون پادشه خراج نخواهد خراب را. (428)

اميرالمؤمنين على (ع ) فرمود: لو ضربت خيشوم المؤمن بسيفى هذا على ان يبغضنى ما ابغضنى ؛ اگر بينى مؤمن را مثله كنم به ضربت شمشير كه مرا دشمن دارد هرگز مرا دشمن ندارد.

شرح

شخص مؤمن خدا را شناخته و هر كه خدا را شناخت او را دوست دارد و خر كه خدا را دوست دارد دوستان خدا را كه مثل اعلاى آنان على عليه السلام است دوست دارد و تا حد جانش از دوستى على عليه السلام دست بر ندارد و تا روز قيامت حب على عليه السلام لازمه ذات اوست .

و در اخبار معصوم است كه فرمودند: دوستى على بن ابى طالب از صفات اهل ايمان است .

عنوان صحيفه المؤمن حب على بن ابى طالب امام عليه السلام فرمود: سرلوحه صحيفه اعمال مؤمن حب على بن ابى طالب است . چون هر شخص با ايمان به هر مقام ايمان برسد، على عليه السلام را ما فوق آن داند و برتر از تمام خاصان و مقربان حق بيند و فرد اكمل و مثل اعلاى ايمان و زهد و شجاعت و همت و فتوت و جوانمردى و سخاوت و كليه اخلاق فاضله شناسد، بدين سبب على عليه السلام در قلب او، محبوب ترين خلق عالم است ، چنان كه ابو على سينا در اين رباعى فرمايد:

تا باده عشق در قدح ريخته اند

واندر پى عشق ، عاشق انگيخته اند

در جان و روان بوعلى مهر على

چون شير و شكر به هم در آميخته اند

اميرالمؤمنين على عليه السلام فرمود:

الايمان شجره اصلها اليقين و فرعها النقى و نورها الحياء و ثمرها السخاء ؛

ايمان به خدا در مثل درختى است كه ساقه آن يقين است و شاخه اش تقوى و شكوفه اش حياء و ميوه اش سخاوت است .(426)

اميرالمؤمنين على (ع ) فرمود:

الايمان معرفه بالقلب و اقرار باللسان و عمل بالاركان ؛

ايمان سه چيز است : معرفت خدا به قلب و اقرار به زبان و عمل به جوارح .

شرح

يعنى ايمان تنها لفظ و حرف بر زبان نيست ؛ بلكه حقيقت ايمان اول معرفت و شناسايى خداست به قلب و به باطن ذات . قلب المؤمن عرش ‍ الرحمان براى آن است كه خدا را به قلب مشاهده مى كند پس ايمان ، اول معرفت و شهود خداست به چشم قلب و مطابق قلب بر زبان نيز جارى سازد تا خلق را هم به ايمان دعوت كند كه چون زبان با قلب مطابق شد سخن موثر خواهد بود. الكلمه اذا خرجت من القلب وقعت فى القلب و اذا خرجت من اللسان لم تجاوز الاذان سخن كز دل برون آيد نشيند لاجرم بر دل ، و اگر به زبان تنها بود به گوش مى رسد و به دل نمى رسد و آنگاه كه قلب و زبان مطابق شد، باز عمل به اركان هم شرط ايمان است ؛ يعنى بايد مطابق قلب و زبان مطابق شد، باز عمل به اركان هم شرط ايمان است ؛ يعنى بايد مطابق قلب و زبان هر عمل نيكو كه به جسم يا به مال او مربوط است اعضاى او بايد به حكم ايمان به جاى آرد، مانند نماز و روزه و انفاق مال و جهاد در راه دين و غيره تا به مقام ايمان به راستى و حقيقت نائل شود و اگر ايمان در قلب نبود منافق است و كافر و اگر در قلب بود در زبان و در عمل او اركان نبود مؤمن است اما فاسق و مقامش در ايمان ضعيف است و هرگاه هر سه مقام بود ايمان كامل با عدل و تقوى است و معتزليان بين كفر و ايمان فاسق را واسطه دانند نه مؤمن و نه كافر شمارند و ما اماميه فاسق را مؤمن معصيت كار دانيم و قابل توبه و دخول بهشت شناسيم .(425)

اميرالمؤمنين على عليه السلام فرمود:

السعيد من اخلص الطاعه ؛ سعادتمند آن كس است كه طاعت خدا را خالص براى خدا به جاى آورد.

شرح سعادتمند حقيقى آن است كه مطلوب انسان از طاعت خدا خود حق و شهود جمال الهى باشد و چنان كه در كلام حضرت (ع ) لكن وجدتك اهلا للعباده عشق خدا موجب عبادتش گردد نه عشق بهشت يا خوف دوزخ يا اغراض ديگر انسان به سعادت آنگاه رسد كه مطلوبش خدا و معشوقش شهود جمال آن حسن آفرين است .(424)

اميرالمؤمنين على عليه السلام فرمود:

الدين الادب ؛ دين ادب و تربيت است . (423)

اميرالمؤمنين على عليه السلام فرمود: لا يلقى المؤمن حسودا و لا حقودا و لا يخيلا (421)

شرح

آن كه اهل ايمان است از صفت حسد با مردم مبراست ؛ زيرا مى داند هر كه هر چه نعمت نصيب او شده از مال و جاه و علم و ساير نعمت ها همه به تقدير خداى متعال نصيبش گرديده و حسد او اعتراض بر خداست و مؤمن هرگز حقد و كينه كس را در دل نگيرد، و به جاى كينه اگر از كسى آزار ديده درباره او محبت و دعاى خير مى كند خداى پاداش آن احسان را در دو عالم بهتر از آن عطا نخواهد ورزيد، پس مؤمن داراى مقابل اين اوصاف است . مؤمن خيرخواه و مهربان به خلق است و سخى الطبع و غنى النفس و بلند همت است .

خلاصه آن كه ايمان به خدا دارد، تمام صفات ناپسند از او دور و جميع صفات پسنديده در او ظهور دارد، مگر آن كه ضعيف الايمان باشد، و الا ايمان كامل به خدا انسان را متخلق به اخلاق الله و متصف به صفات الله مى گرداند رزقناالله واياكم (422)

اميرمؤمنان على عليه السلام فرمود:

يستدل على ايمان الرجل بلزوم الطاعه والتجلى بالوارع والعفه و القناعه ؛

دليل بر ايمان مرد ملازمت طاعت خداست و آراستگى به صفت ورع و عفت نفس و قناعت .

شرح هر كه دعواى ايمان كند بايد دليل و برهان بر اين دعوى داشته باشد و برهان ايمان به خدا انس به طاعت خدا داشتن است و ورع و خدا پرستى و عفت نفس از شهوات حرام و قناعت در مال يعنى زائد بر ضرورى مال را به راه خيرات اعمال و توسعه بر عيال و خدمت در راه دين و احسان به فقرا و مساكين صرف كند و به اسراف و عياشى بر عيال و خدمت در راه دين و احسان به فقرا و مساكين صرف كند و به اسراف و عياشى و تجمل و خوشگذرانى نپردازد كه اين اوصاف ضد عفت و قناعت است .(420)