اميرالمؤمنين على عليه السلام فرمود: افضل الايمان الاحسان ؛ (455)

نيكوترين اعمال ايمان احسان است .

در كلمه ديگر فرمود: اتباع الاحسان بالاحسان من كمال الجود ؛

از پى احسان ، احسان ديگر كردن مرتبه كامل احسان است .

يعنى به كسى كه احسان كرديد باز هم مكرر اعاده احسان كنيد و احسان اول شما را مانع از احسان دوم و سوم و پى در پى نشود تا به مرتبه كمال احسان كه لازمه محبت كامل خداست نائل شويد مقام احسان نزد عارفان توجه كامل به خداست . (456)

اميرالمؤمنين على عليه السلام فرمود:

المروه صدق اللسان و بذل الاحسان ؛ جوانمردى و فتوت ، راستگويى و احسان به خلق است .

شرح

راستگويى صفت مردان پاك با فتوت است و سخاوت و احسان و خيرخواهى به خلق يك صفت ديگر انسان است و لازمه صفت اول كه صدق و صراحت لهجه است ، صفا و وفا و درستى عمل و لازمه صفت دوم شجاعت و قوت نفس و همت بلند است .(454)

اميرالمؤمنين على عليه السلام فرمود: من احسن الى الناس حسنت عواقبه و سهلت له طوقه ؛ (452)

هر كه به خلق احسان كند، عاقبت امورش نيكو شود و راههاى صعب و مشكل امور بر او آسان گردد؛ يعنى كسى كه كارش احسان و خير خواهى و خدمت به خلق است ، خدا مشكلات عالم را بر او آسان كند، با مشكلات عواقب امور را كه عقبات برزخ و قيامت است بر او آسان سازد.(453)

لا فضيله اعلى من الاحسان ؛ (450)فضيلت و شرافتى براى انسان بالاتر از احسان به خلق نيست .

در كلمه ديگر فرمايد: به داد مظلومان رسيدن و رفع ظلم ظالمى را از سر مظلومى كردن ، از بهترين احسانهاست . (451)

اميرالمؤمنين على عليه السلام فرمود:

الكريم يعفو مع القدره و يعدل مع الامره ، و يكف اسائته و يبذل احسانه ؛ (448)

ترجمه

بزرگوار مردم با وجود قدرت بر انتقام بدكاران عفو مى كنند، و در دوران رياست و امارت به عدل و داد مى پردازند، و آزار به خلق نمى كنند، و از هر نيكى و احسان كه مى توانند از مال و جاه و قلم و قدم و غيره ، از هيچ كس ‍ دريغ ندارند. (449)

اميرالمؤمنين على عليه السلام فرمود: ابذل معروفك للناس كافه فان فضيله (فعل ) المعروف لا يعدلها عندالله سبحانه شى ء

ترجمه

احسان خود را به امام مردم مبذول دار كه هيچ كار شرف و فضيلتش نزد خدا برابر احسان به خلق نيست .

شرح از هرگونه احسانى كه بتوانى به هر كه باشد مضايقه مكن ، احسان به مال احسان به زبان ، احسان به قلم ، به قدرت و توانايى و رفع ظلم و دادخواهى مظلوم ، احسان علمى كه : بهترين احسان است به تعلم جاهلان و هدايت گمراهان و به همه كس احسان و خير خود را تعميم ده و متصف به صفت رحمان الهى باش . از دشمن و دوست احسان را دريغ مدار؛ زيرا هيچ كار نزد خدا و براى جلب عنايت و مغفرت و احسان حق بالاتر از احسان به خلق نيست كه خدا احسان كنندگان را دوست مى دارد و در دوستى خدا هرگونه خير و سعادت براى بنده مهياست . وفقنا الله تعالى .(447)

اميرالمؤمنين على عليه السلام فرمود:

من احسن الى رعيته نشر الله عليه جناح رحمه و ادخله فى مغفرته (445)

ترجمه

هر كه بر قومى سرورى يابد و با رعيتش احسان كند، خدا، پر و بال رحمتش را بر او گشايد و از هر چه كرده بر او ببخشايد.

شرح

اين بيان حضرت شامل سلاطين عالم و امراء و حكام بلاد و كدخداى دهكده حتى رئيس خانواده و پدر نسبت به زن و فرزند و نوكر و كلفت عموم را شامل است كه در حديث ديگر فرمود: كلكم راع و كلكم مسئول عن رعيه ؛ همه بالنسبه پيشوا هستند و همه شما در قيامت از حقوق زيردستان و رعيت سوال خواهيد شد كه آيا با آنها به عدل و احسان رفتار كرديد يا نه ، آيا سياست شما تضمين سعادت و آسايش رعيت كرد يا نه ، آيا با حسن سيرت و تدبير منزل آسايش زن و فرزند را رعايت كرديد.

پس در آخرت چنين مسئوليتى داريد، در دنيا سعى كنيد تا جواب مثبت براى سلطان حقيقت داشته باشيد و مورد لطف و رحمت حضرت احديت شويد. عز سلطانه .(446)

اميرالمؤمنين (ع ) فرمود: المومن من اذا نظر اعتبر، و اذا سكت تفكر، و اذا تكلم ذكر، و اذا اعطى شكر، و اذا ابتلى صبر ؛ (443)

مؤمن هرگاه به چيزى نظر كند به نظر عبرت مى نگرد، و اگر سكوت كند در عظمت و حكمت خدا فكر مى كند و هرگاه سخنى گويد به ذكر خدا زبان گشايد، و هرگاه خدا به او چيزى عطا كند شكر مى كند و اگر مبتلا به بليه اى شود صبر در بلا كند.(444)

اميرالمؤمنين (ع ) فرمود: الصبر ثمره الايمان ؛ (441)

صبر در امور ثمره ايمان است .

شرح صبر بر سه قسم است :

يكى صبر در معصيت كه انسان چون به معصيتى نفس او را دعوت كند به صبر و شكيبايى از لذت آن معصيت بگذرد و دامن صبر و حلم را در مقابل آن لذت فانى موقت از دست ندهد.

دوم صبر بر عبادت مه انسان در نماز و طاعت عجول نباشد و بشتاب در نماز اركان عبادت و حضور قلب را خراب نكند، بلكه با صبر و طماءنينه خاطر و حضور قلب و توجه كامل و شرايط و مستحبات هر چه تواند به جاى آورد.

سوم صبر بر بلا كه هرگاه مصيبتى از قبيل درد و رنج و فقر و مرگ و اهانت و حبس و آزار دشمن و ساير بليات و حوادث ناگوار بر انسان پيش آيد با صبر جميل يعنى صبر بى شكايت به خلق و بدون اعتراض قلبى بر خدا و عدم جزع و فزع از درد و غم و اندوه ، در آن بال صبر كند و اگر ايمان را به درختى تشبيه كنيم ثمره و ميوه آن درخت اين انواع صبر است و مؤمن هميشه داراى صبر و شكيبايى در تمام مراحل خواهد بود؛ چون مى داند كه هر حادثه به فرمان خداست .

انديشه و اندوه و غم رنج و تعب درد و الم

هر يك نهد در دل قدم با حكم و فرمان مى رسد (442)

اميرالمؤمنين عليه السلام فرمود: من دلائل الايمان الوفاء بالعهد ؛(439)

يكى از دلايل ايمان و علايم مؤمنان حقيقى وفاى به عهد كردن است .(440)