نصرين مزاحم مى گويد كه : جناب اميرالمؤمنين عليه السلام كه داشت صف آرايى مى كرد، ديد يكى از سربازانش دشنام مى دهد، بدگويى مى كند، به او فرمود: به كى فحش مى دهى بد مى گويى ؟

گفت : به معاويه و به سربازانش .

ايشان فرمود: چرا فحش مى دهى به اينها؟

عرض كرد: مگر اينها باطل نيستند؟

فرمود: مگر فحش دادن حق است ؟ بلى ! اگر اينها باطلند، فحش دادن هم باطل است . به فحش دادن كه نمى شود مردم را به راه آورد حق نداريد كه فحاشى كنيد؛ بدگويى كنيد.(485)

اميرالمؤمنين على (ع ) فرمود:

ينبغى ان يكون فعل الرجل احسن من قوله و لا يكون قوله احسن من فعله ؛ (483)

سزاوار است كه مرد فعلش بهتر از قولش باشد نه مانند اهل دنيا و دنياپرستان قولش بهتر از فعل او.(484)

اميرالمؤمنين على عليه السلام فرمود:

لايسونك ما يقول الناس فيك فانه ان كان كما يقولون كان دنيا عجلت عقوبته ، و ان كان على خلاف ما قالوا كانت حسنه لم تعملها ؛ (481)

از بدگوئى و عيب جويى خلق ، دل شكسته و آزرده خاطر مباش كه اگر راست ميگويند، آن بدگويى كيفر عمل تست كه در دنيا به تو رسيده و ديگر در عقبى عقاب ندارد و اگر دروغ مى گويند آن بد گويى حسنه و ثوابى شود در نامه عملت كه تو عملى نكرده بدان ثواب رسيده اى . خلاصه انسان بايد روحش قوى باشد و تحت تاءثير سخن بدگويان قرار نگيرد و از آن چه مى گويند متاءثرنشود و حس غضب و كينه بر او حكومت نكند، بلكه با فكر و عقل چنين قضاوت كند كه على عليه السلام فرمود: تا عيب جويى خلق بر هر وجه به خير او باشد.(482)

اميرالمؤمنين على عليه السلام فرمود:

من عذب لسانه كثر اعوانه ؛ (479)

هر كه با خلق خوش زبان باشد يارانش بسيار باشند.(480)

اميرالمؤمنين على عليه السلام فرمود:

مروه الرجل صدق لسانه ؛ جوانمردى و فتوت مرد، راست گويى و صراحت لهجه است .

شرح صفت راستگويى در نفوس با شهامت و شجاعت همت است و لازمه آن وصف صفا و حقيقت و جوانمردى است و به عكس دروغگويى صفت منافقان دو رنگ دون همى خائن و ضعيف النفس است .(478)

اميرالمؤمنين عليه السلام فرمود:

السخاء يمحص الذنوب و يجلب محبه القلوب (476)

صفت سخاوت انسان را از گناهان پاك مى سازد و محبوب قلوب خلق مى گرداند.(477)

د: محاسن و معايب زبان

اميرالمؤمنين (ع ) فرمود:

من شرف الاعراق حسن الاخلاق

حسن اخلاق كاشف از شرافت و اصلت انسان است .

شرح

كسى كه داراى حسن اخلاق است و به ملكه حكمت و سخاوت و عدالت و شجاعت و علو همت و غيره آراسته را شرافت ذاتى و عظمت روحى است و از خاندان اصالت و نجابت است ؛ و به عكس آن كس كه اخلاقش ‍ زشت است ، دليل بدگوهرى و بى اصالتى است و اغلب از خاندانى پست همت و حقيرالنفس و بى شرافت و نجابت است .(475)

اميرالمؤمنين (ع ) فرمود:

حسن خلق و اخلاق پسنديده موجب محبت خدا و خلق و منشاء مروت و فتوت و مردانگى است .

شرح

هر كه با خلق خدا اعم از خانواده خود زن و فرزندان و خويشان و رفيقان و همسايگان خلق نيكو دارد و به اخلاق خوش معاشرت كند، همه او را دوست مى دارند و نزد هر كس محبوب و محترم است و بالنتيجه در دنيا رزق وسيع و در آخرت مقام رفيع خواهد يافت ، و بايد اين نكته را بدانيم كه خلق نيكو نه تنها زبان خوش است ،

بلكه اتصاف روح پاك به محبت و سيرت انصاف و مروت و عدل و امانت است و وفاى به عهد و صدق و صفا و يكرنگى است و علمى و حلم و معرفت و احسان به خلق است .(474)

اميرالمؤمنين (ع ) فرمود: الاخلاص عباده المقربين (472)

اخلاص در عمل ، عبادت بندگان مقرب خداست .(473)

فاضل شارح ، ابن ابى الحديد معتزلى در سجاحت اخلاق امام عليه السلام مى گويد:

و امام از نظر سجاحت اخلاق و گشاده رويى و خوشرويى ، او ضرب المثل بود؛ تا آن جا كه دشمنانش ، اين را بر او عيب گرفته ، عمرو بن عاص به شاميان مى گويد: او اهل شوخى و مزاح است !و على عليه السلام درباره عمرو بن عاص مى فرمايد:

عجيب از پسر نابغه !كه مردم شام را به اشتباه مى اندازد كه من اهل شوخى بسيار مى باشم و مردى شوخ طبعم كه مردم را به شوخى سرگرم مى كنم ؛ ولى عمرو بن عاص اين سخن را از عمر آموخته است ؛ زمانى كه تصميم گرفت خود را به خلافت برساند و به من گفت : خدا پدرت را جزاى خير دهد !اگر مزاح در تو نبود تو براى خلافت شايسته تر بودى !جز آن كه عمر به اين مقدار بسنده كرد؛ ليكن عمرو بر آن افزود و آن را زشت جلوه نمود. (471)