در كافى از اميرالمؤمنين روايت شده كه :

مؤمن پس از ارتحال از اين نشاه قرين خود را به بهترين منظر و بوى و لباس ‍ خوش مى بيند كه او را به روح و ريحان و جنت نعيم بشارت مى دهد. مؤمن او او مى پرسد كه : تو كيستى ؟

در جواب مى گويد: انا عملك الصالح . (619)

اميرالمؤمنين على عليه السلام فرمود:

طوبى لمن ذكر المعاد فاستكثر من الزاد ؛

خوشا بر حال آن كس كه به ياد معاد و عالم آخرت باشد و زاد و توشه بر اين سفر دراز بسيار بردارد.(618)

اميرالمؤمنين على عليه السلام فرمود: يستدل على اليقين بقصر الامل و اخلاص العمل و الزهد فى الدنيا ؛ استدلال مى شود بر مقام يقين شخص به خدا و به عالم آخرت به اين كه آمال و آرزوى دور و دراز در دنيا نداشته و عملش خالص براى رضاى خدا باشد و از دنيا و امور دنيوى زهد و اعراض كند.

شرح

حضرت اين جا علائم اهل يقين به خدا و عالم آخرت را سه چيز فرمود: يكى نداشتن آرزوها و خيالات باطل دنيوى از مال و جاه و اعتبار، و يكى خلوص عمل ؛ يعنى همه كارش براى رضاى خدا و خالص لوجه الله باشد انما نطعمكم لوجه الله (616)

زيرا عملى كه خالص براى خدا نباشد در آن مرض قلب و غرض دنيوى است و آن دليل عدم يقين به خداست و سوم زهد، يعنى بى رغبتى به لذات و شهوات و مقامات دنيوى زايد بر ضرورت و اين سه صفت بهترين دليل يقين به خدا و قيامت و واضح ترين برهان بر درجه استيقان اهل ايمان است و لازمه اين اوصاف مقام كشف و شهود عالم برزخ و ديدن جهان ارواح است ، چنان كه زيد خدمت رسول اكرم صلى الله عليه وآله رسيد، حضرت فرمود: كيف اصبحت يا زيد؟ فقال : اصبحت مؤمنا حقه ؛ در چه حالى ؟ عرض كرد: در ايمان به مقام يقين و به درجه شهود رسيده ام .حضرت فرمود: علامت و دليل اين دعوى چيست ؟

عرض كرد: آن است كه زهد و اعراض از لذات و نعمتهاى دنيا دارم و شب به قيام نماز و عبادت و روز به روز و فكر و ذكر مى گذارانم . حضرت فرمود: خوشا بر حال تو. (617)

اميرالمؤمنين على عليه السلام فرمود:

من سر مسلما سره الله يوم القيامه ؛

هر كس دل مسلمانى را به چيزى شاد كند، خدا در قيامت او را شاد مى گرداند.(615)

حديث اميرالمؤمنين عليه السلام با حارث همدانى كه حديث سوم مجلس ‍ اول امالى جناب شيخ مفيد است كه امير عليه السلام به حارث (رضوان الله عليه ) گويد:

وابشرك يا حارث ! لتعرفنى عند الممات و عند الصراط و عند الحوض ‍ و عند المقاسمه الحديث .(614)

اميرالمؤمنين على عليه السلام فرمود:

حد الحكمه الاعراض عن دار الفناء والتوله بدار البقاء ؛ حد حكمت و معنى حقيقى آن ، اعراض از سراى فانى و اشتياق به عالم بقاء است .

شرح

يعنى حكيم كسى است كه از همت بلند و روح بزرگ دنيا و لذات فانى آن را ناچيز داند و تمام توجهش به عالم بقاء باشد و شوق به وطن اصلى و سراى ابدى دائم او را به ياد آن عالم و به كار مناسب آن سراى جاويد بدارد تا به علم و عمل صالح و احسان و خدمت به خلق پردازد. چنان كه حكماء اغلب و خصوص حكيم قدوسى محقق طوسى چنين بود و عمرى همه را به علم و عمل و خدمت به خلق صرف مى كرد و مى فرمود:

لذات دنيوى همه هيچ است نزد من

در خاطر از تغير آن هيچ ترس نيست

روز تنعم و شب عيش و طرب مرا

همچون شب مطالعه و روز درس نيست (613)

از عهد حضرت على عليه السلام به محمد بن ابى بكر به هنگامى كه حكومت مصر را به او داد و از كلام آن حضرت در عهد اين است كه : چه كسى از عامل براى بهشت به بهشت نزديك تر است ، و چه كسى از عامل براى نار به نار نزديك تر است . تا اين كه فرمود: از آتشى بهراسيد كه تك آن بسيار عميق و آتش آن شديد و عذاب آن تازه است . (612)

اميرالمؤمنين على عليه السلام فرمود: حق على العقل العمل للمعاد و الاستكثار من الزاد ؛ (610)خردمند را سزد كه در دنيا به كار آخرت پردازد و توشه و ذخيره براى آن جهان بسيار بردارد.

شرح

چون مرگ انسان يعنى انتقال و سفر او به جهان ديگر حتمى است ، پس ‍ عاقل غافل از اين معنى نباشد و دائم به فكر روز مراجعتش به وطن اصلى است كه آن جا ملك باقى و سرا ابدى است ؛ لذا به كار عمل و معرفت و عمل صالح و احسان به خلق كه ذخيره و توشه سفر آخرت است مى پردازد و در كلمه ديگر فرمودند: ثواب العلم يخلدك ولا يبلى و يبقك و لا يفنى ؛ لباس علم و تقوى هميشه نو و مخلد و ابدى است و كهنه نشود و در عالم بقا بر تن توست و هرگز فانى نگردد.

معاد آخرت :

آخرت : يعنى سراى ديگرى كه پس از مرگ بدان منزل مى رويم و آن جا را تمام انبياء و اولياء و حكماى الهى با دليل و برهان واضح بر خلق ثابت كرده اند و آيات قرآن و سخنان على عليه السلام در نهج البلاغه و ساير اخبار و ادله حكماى اسلام و غيره همه بر آن متفقند، انبياء و اولياء ديده اند و حكماى الهى و علماى ربانى به مقام علم اليقين و عين اليقين رسيده اند .(611)

حضرت وصى عليه السلام فرمود: اتقوا نارا حرها شديد و قعرها بعيد ؛ از آتشى بپرهيزيد كه گرمايش شديد و گودى آن زياد است . علت اين كه آتش آنجا چنين است ؛ زيرا، آتش آخرت عارى از ماده و احكام طبيعى آن است و آتش طبيعت عايق مادى دارد كه از آن جلوگيرى مى كند تا اين كه به اوصاف نار اخروى نرسد.(609)

اميرالمؤمنين على عليه السلام فرمود:

طوبى لمن احسن الى العباد و تزود للمعاد ؛ (607) خوشا بر حال آنان كه به بندگان خدا احسان كنند و به آن احسان زاد و توشه سفر آخرت مهيا گردانند.

در كلمه ديگر فرمود: نعم المعاد الاحسان الى العباد ؛ براى سفر آخرت احسان به خلق توشه اى نيكو است .

در كلمه ديگر فرمود:

الايثار افضل الاحسان ؛ بهترين احسان آن است كه انسان چيزى را كه خود بدان محتاج است به محتاجان بذل كند. و آنرا بر خود مقدم دارد مستعنى از شرح است .(608)