1. نگاه

سؤال 183. نگاه كردن مرد به زنى كه مى خواهد با او ازدواج كند به منظور آگاه شدن از حسن و عيب او جايز است ؟

جواب: آرى جايز است.

سؤال 184. اگر با يك بار نگاه كردن به زنى كه مى خواهد با او ازدواج كند به منظور آگاه شدن از حسن و عيب اين منظور حاصل نشود مى تواند چند بار در چند مجلس نگاه كند؟

جواب: آرى جايز است.

سؤال 185. در سؤالات بالا و مسأله 2091 رساله حضرتعالى آمده است كه: «نگاه كردن مرد به زنى كه مى خواهد با او ازدواج كند، به منظور آگاه شدن از حُسن و عيب او جايز است». آيا براى زن نيز جايز است كه به همين منظور به بدن مردى كه به خواستگارى او آمده نگاه كند؟ محدوده اين نگاه و شرايط آن چيست؟

جواب: آرى براى زن هم جايز است، و محدوده آن قسمت هايى از بدن است كه مشاهده آن در انتخاب همسر تأثير دارد. و اين امور بايد در مواردى باشد كه بطور جدّى تصميم بر ازدواج در فرض پسنديدن وجود دارد.

سؤال 186. نگاه كردن به دخترى كه قصد ازدواج با او را دارد و براى آگاهى بيشتر بايد به اندام و صورت او نگاه كند و نيز حرف زدن با او چطور است؟

جواب: به مقدار لازم براى شناخت او مانعى ندارد.

سؤال 187. شخصى در جستجوى ازدواج موقّت است و مى داند كه در فلان مكان با عدّه اى از زنانى كه براى اين امر آماده اند رو به رو مى شود، آيا مى تواند به آن مكان رفته و به آنها نگاه كند و يكى از آنها را انتخاب كند؟

جواب: در صورتى كه به قصد ازدواج باشد مانعى ندارد.

سؤال 188. امام خمينى(قدس سره) فرموده اند: «كسى كه مى خواهد با زن يا دخترى ازدواج كند جايز است به صورت و مو و دست و مواضع زينت او نگاه كند» منظور از مواضع زينت چيست؟

جواب: به سر و صورت و گردن و مقدارى از دست و بازو و مقدارى از پاها مى توان نگاه كرد.

سؤال 178. با توجّه به اين كه در حال حاضر تعداد دختران و زنان آماده ازدواج به مراتب بيشتر از پسران و مردان آماده ازدواج است و عدم توجّه به اين مسأله اساسى مشكلات عديده اخلاقى در جامعه اسلامى ايجاد مى نمايد، آيا مردانى كه شرايط لازم ازدواج مجدّد را دارند، اين ازدواج بر آنها واجب مى شود؟

جواب: ارقامى كه ذكر كرديد چندان مطابق واقع نيست و ازدواج مجدّد بر افرادى كه گفتيد واجب نمى باشد و اگر شرايط ازدواج براى افراد مجرّد آسان بشود ظاهراً مشكل حل مى شود.

سؤال 179. اگر زانى و زانيه با يكديگر ازدواج كنند فساد كمترى در محلّ آنها به وجود مى آيد و اصلاح مى شوند در اين صورت آيا مى توان آن دو را مجبور به ازدواج كرد؟

جواب: كسى را نمى توان مجبور به ازدواج كرد ولى توصيه و ارشاد آنها بلامانع است، همچنين در مواردى كه قاضى مى تواند عفو كند و از اجراى حدّ صرفِ نظر كند حق دارد عفو كردن را مشروط به ازدواج آنها نمايد.

سؤال 180. بين دو طايفه، در محلّى درگيرى واقع شده و چشم پسر بچه اى نابينا مى شود، به عنوان وجه المصالحه دختر ده ساله اى را با اجازه وليش براى برادر بچه 8 ساله اى كه چشمش از بين رفته عقد مى كنند. خود دختر ادّعا مى كند من راضى نبوده و نيستم. در قانون سنّ پسر و دخترى كه بتوانند مستقلاً در كارهاى خود مداخله كنند 18 سال است و كمتر از 18 سال بايد به دادگاه مراجعه و دادگاه به پزشك متخصص ارجاع مى دهد كه بالغ و رشيده باشند، چنانچه پزشك متخصص قانونى بر بلوغ و رشد گواهى كند، دادگاه قبل از سن 18 سالگى حكم رشد صادر مى كند. در اين مورد چنين اقدامى نشده ليكن در سن 18 سالگى صورت جلسه اى بين زوجين به اين كيفيت كه تا پايان تحصيلات متوسطه زوجين به تحصيل خود ادامه دهند، تنظيم شده است. در مورد همين صورت جلسه نيز دختر ادعا مى كند پدر و مادرم تهديدم كردند من امضا كردم.

اين ازدواج در بعضى از روستاها مرسوم بوده و هست. در ضمن در مسأله 4 تحريرالوسيله در فصل اولياى عقد آمده است كه «يشترط فى… صحه تزويج الاب و الجد و نفوذه عدم المفسده» و در آخر مسأله ذكر شده «بل الاحوط مراعات المصلحة» آيا اين عدم مفسده و رعايت مصلحت مربوط به دختر مى باشد يا به پدر و فاميل دختر؟ آيا چنين عملى صحيح است؟

جواب: رعايت مصلحت و مفسده مربوط به دختر است يعنى مصالح دختر بايد در نظر گرفته شود و ارتباطى به پدر و مادر ندارد و ملاحظات فاميلى و جبران خسارت ها، نمى تواند مجوز باشد كه صغير مال المصالحه شود و امّا در مورد كبير شرعى واضح است كه بدون رضاى او عقد صحيح نيست.

سؤال 181. اگر مردى به هيچ وجه قادر به ازدواج نباشد يعنى هميشه در امور زندگيش با شكست مواجه بوده و حتّى قادر به سبك ترين نوع ازدواج هم نيست و ازدواج نكردن هم موجب اختلالاتى در بدنش مى شود، آيا مى تواند به وسيله خوردن دارو و يا عمل جراحى، مردى خود را از بين ببرد؟

جواب: جايز نيست و بايد صبر كند تا خداوند فرجى براى او فراهم سازد.

سؤال 182. استمنا كردن براى شخص جوانى كه 25 سال سن دارد و نمى تواند ازدواج كند، چه حكمى دارد؟

جواب: حرام است; بايد به فكر راه هاى مشروع باشد و چنانچه از عوامل تحريك نظير فيلم ها و كتاب ها و نشريات فاسد و مجالس آلوده، دوستان ناباب و حتّى مناظر تحريك كننده اجتناب كرده و اوقات فراغت را با مطالعه و كار و مانند آن پر كنيد و بر خداوند توكل نماييد و هر روز مقدارى ورزش كنيد، ان شاءالله بر هواى نفس و وسوسه هاى شيطان غالب مى شويد. ما هم براى موفقيت شما دعا مى كنيم.

سؤال 176. ازدواج دو قلوهاى به هم چسبيده چه حكمى دارد؟

جواب: در صورتى كه بتوانند ترك ازدواج و عمل به احتياط كنند و به عسر و حرج شديد گرفتار نشوند، احتياط آن است كه از ازدواج صرفِ نظر نمايند و اگر ناچار از ازدواجند، آن دو دختر مى توانند به نوبت به ازدواج مرد واحدى در آيند. به اين ترتيب كه يكى را به عقد خود در آورد و بعد از طلاق و گذشتن عدّه ديگرى را عقد كند (البتّه براى اين كه گرفتار مشكلات طلاق هاى متعدّد نشوند مى توانند از عقد موقّت استفاده كنند). در مورد دو پسر نيز احتياط آن است كه اگر ممكن است ازدواج نكنند و در صورت ضرورت انتخاب يك همسر در زمان واحد جايز نيست، ولى مى توانند به طريق بالا با يك زن ازدواج كنند و به هر حال با توجّه به اين كه وجود چنين افرادى بسيار كم است ذكر اين احكام شرعى نيز اگر عجيب به نظر برسد، جاى بحث و گفتگو نيست.

سؤال 177. طبق جواب حضرتعالى، در خصوص ازدواج دو قلوهاى به هم چسبيده، مسأله سه صورت خواهد داشت، كه شما حكم دو صورت آن را ذكر فرموديد. به اين نحو كه دو قلوها يا هر دو پسر هستند، يا هر دو دختر، كه حكم اين دو صورت در جلد اوّل استفتائات جديد، پاسخ سؤال 874 ذكر گرديده است. حال اگر يكى از دو قلوها پسر و ديگرى دختر باشد، و نياز شديد به ازدواج داشته باشند، ازدواج آنها به چه شكل خواهد بود؟

جواب: در صورتى كه ضرورتى نباشد بايد از ازدواج صرفِ نظر كنند، و اگر ضرورت قطعى و غير قابل اجتناب باشد، هر كدام مى توانند همسرى انتخاب كنند. ولى تا آن جا كه ممكن است بايد جهات مربوط به محرم و نامحرم را رعايت نمايند، و از آن جا كه اين گونه مسائل بسيار نادر است، طبعاً احكام آن هم عجيب به نظر مى رسد.

سؤال 174. بعضى از دختران كه در سنّ بالا (30 تا 35 سال) هستند، خود را از نظر ازدواج در محدوديت هايى قرار مى دهند، مثلاً مى گويند: «فقط با سادات ازدواج مى كنيم». آيا اين كار در اين شرايط سنّى جايز است؟

جواب: اين گونه محدوديت ها به مصلحت دختران نيست; حتّى اگر نذر كنند و آن نذر سبب مشكلاتى در زندگى آنها شود، آن نذر هم اعتبارى ندارد.

سؤال 175. بعضى از مؤمنين نذر مى كنند كه دختران خود را فقط به سادات بدهند، بدين جهت گاه برخى از اين دختران تا سنّ سى سالگى، بلكه بالاتر، موفّق به ازدواج نمى شوند، آيا چنين نذرى ظلم به دختران و خلاف شرع محسوب نمى شود؟ آيا از نظر شرعى پدر و مادر حق دارند چنين محدوديتى براى دختر خود ايجاد كنند؟

جواب: پدر و مادر حق ندارند درباره دختر يا پسر خود نذر كنند، يا محدوديتّى از اين نظر قائل شوند; حتّى اگر خود دختران هم نذر كنند و سبب بروز مشكلاتى شوند، نذرشان اعتبارى ندارد.

سؤال 170. به نظر حضرتعالى در ازدواج دو جوان بهتر است چه چيزهايى معيار باشد؟

جواب: بالاترين معيار ايمان و تقوا و اطاعت فرمان خدا و صفاتى است كه موجب محبّت و سازش با يكديگر است.

سؤال 171. ازدواج مرد غير سيد با دختر سيده و بالعكس چه حكمى دارد؟ در صورتى كه اين كار باعث اختلافاتى شود وظيفه چيست؟

جواب: مسلّماً از نظر شرع اسلامى اشكال ندارد ولى اگر در مناطقى بر اثر تعصّب يا ناآگاهى مردم منشأ اختلافاتى مى شود از آن پرهيز نماييد.

سؤال 172. آيا ازدواج با بستگان نزديك مكروه است؟

جواب: طبق روايتى كه از پيامبر اكرم(صلى الله عليه وآله) به اين مضمون رسيده است كه: «با نزديكان ازدواج نكنيد به علّت اين كه فرزند ضعيف و لاغر به دنيا مى آيد» ازدواج با نزديكان مكروه است.

سؤال 173. آيا پسر مجبور است با دخترى كه مادرش پسنديده، امّا مورد پسند خود نيست، ازدواج كند؟

جواب: پسر مجبور نيست با آن دختر ازدواج كند ولى در احترام مادر كوتاهى نكند.

سؤال 167. آيا در شرع مقدّس اسلام تغيير سنّ شرعى و قانونى ازدواج دختران از 9 سال به 15 سال مجاز است؟

جواب: سنّ نُه سالگى سنّ تكليف است، و الزاماً سنّ ازدواج نيست. توضيح اين كه: ازدواج در صورتى جايز است كه دختر رشد جسمانى كافى براى ازدواج داشته باشد، و در صورتى كه كارشناسان بطور خاص يا بطور عام تأييد كنند كه فلان دختر يا عموم دختران در محيط ما، در فلان سن، رشد جسمانى كافى براى ازدواج ندارند، ازدواج در چنان سنّى حرام است. به تعبير ديگر، بلوغ به حسب ادّله شرع، چهار مرحله دارد:

الف) بلوغ به معناى سنّ تكليف و رعايت واجب و حرام و انجام نماز و مانند آن.

ب) بلوغ به معناى آمادگى براى روزه، بطورى كه مايه ضرر و زيان و بيمارى پسران و دختران نشود.

ج) بلوغ براى ازدواج، بطورى كه دختران از نظر جسمى آمادگى كافى داشته باشند، و خطر إفضاء و نقائص ديگرى در كار نباشد.

د) بلوغ و رشد براى مسائل اقتصادى و مالى، بطورى كه در معاملات مغبون نشوند. از آنچه در بالا گفته شد، جواب سؤال روشن شد.

سؤال 168. چهل وهفت سال سن دارم از نظر شرع اختلاف سن ازدواج چقدر بايد باشد؟

جواب: اختلاف سن در ازدواج حدّ معينى ندارد ولى بهتر اين است كه فاصله زيادى نباشد تا پيوند آنها دوام بيشترى داشته باشد.

سؤال 169. آيا دستورى در مورد تسريع در امر ازدواج داريم؟

جواب: مستحبّ است در شوهر دادن دخترى كه به حدّ بلوغ رسيده تعجيل كنند، همچنين در مورد زن دادن به پسرانى كه نياز به همسر دارند.

1 ازدواج

1. حكم ازدواج

سؤال 164. آيا ازدواج واجب است؟

جواب: ازدواج از مستحبّات مؤكد است; مگر در مواردى كه انسان بترسد كه اگر آن را ترك كند به گناه مى افتد، كه در اين صورت واجب مى شود.

سؤال 165. در توضيح المسائل حضرت عالى آمده: «كسى كه به خاطر ازدواج نكردن به گناه مى افتد، واجب است ازدواج نمايد.» لطفاً بفرماييد:

الف) آيا منظور از گناه فقط زناست، يا چشم چرانى، خود نمايى زن، عشوه و ناز زن براى مرد نامحرم، و مانند آن را نيز شامل مى شود؟

جواب: شامل تمام اين گناهان مى شود.

ب) منظور از عبارت «به خاطر ازدواج نكردن به گناه مى افتد» كدام يك از اين دو حالت زير است؟

اوّل: اگر به خاطر ازدواج نكردن مرتكب گناه شد، بعد از آن ازدواج بر او واجب مى شود.

دوم: وقتى به خاطر ازدواج نكردن ميل شديدى به گناه پيدا كرد، قبل از ارتكاب گناه ازدواج بر او واجب مى شود.

جواب: منظور احتمال دوم است.

ج) آيا حكم مذكور اعم از دائم و موقّت است، يا فقط منظور ازدواج دائم است؟

جواب: فرق نمى كند.

سؤال 166. همان گونه كه مى دانيد روز به روز فاصله بين بلوغ جنسى و سنّ ازدواج، رو به افزايش است و اكنون به حدود 12 الى 13 سال رسيده است (چه در مورد دختران و چه در مورد پسران); اين مسأله باعث شده كه روابط پنهانى و نامشروع دختران و پسران از اصلى ترين مشكلات جوانان به حساب آيد. در اين رابطه ها حرمت شرعى 100% است و گاهى آثار و تبعات اجتماعى و روانى نيز به دنبال دارد. حال سؤال اين است كه با توجّه به خوددارى جوانان از ازدواج (به دليل مشكلاتى مانند تحصيل، شغل و مسكن) و سود نبخشيدن تفريحاتى مانند ورزش، و غيره و همچنين نپذيرفتن رياضت و رهبانيت در طيّ اين دوران (و بلكه ناممكن بودن آن در بعضى اوقات) و از همه مهمتر روا نبودن سكوت در مقابل اين همه خلاف شرع و اثراتى كه از بُعد معنوى و عبودى بر روح و جان جوانان مى گذارد لطفاً بفرماييد: آيا دعوت عمومى دختران و پسرانى كه داراى روابط نامشروع هستند و به ادامه آن اصرار مىورزند، با حفظ همان ميزان رابطه، به ازدواج غير دائم، با اذن ولى يا بدون اذن وليّ، صحيح است؟ آيا اين عمل اخراج از حرام به حلال نيست، كه در برخى روايات ابواب متعه به آن اشاره شده است؟

جواب: دعوت به سوى اين رابطه ظاهراً مشروع، مفاسد زيادى در بر دارد و تجربه نشان داده كه غريزه سركش جنسى هرگز آنها را در يك مرحله محدود نمى كند; بلكه غالباً به مراحل ديگر مى كشاند كه سبب مشكلات عظيم براى جامعه مى گردد. به علاوه چون اين گونه ارتباط ها مسئوليت و تقيد خاصّى همراه ندارد، در يك نفر محدود نمى شود و ممكن است يك فرد با چند نفر نيز رابطه برقرار كند كه مفاسد آن بر كسى مخفى نيست. بنابراين، از چنين روشى در شرايط فعلى جامعه ما بايد صرف نظر كرد و به طرق ديگر، از جمله تشويق به ازدواجهاى ساده، ازدواجهايى در حدّ عقد بدون عروسى و همچنين مبارزه با عوامل تحريك كننده اقدام شود، كه اگر اين عوامل كم شود مسأله بسيار محدودتر خواهد شد. تشويق به سرگرمى هاى سالم مانند ورزش و غير آن نيز سهمى در كنترل اين امر دارد، منتها بايد جوانان را تشويق كرد در ورزش از لباسهاى مناسب استفاده كنند، تا نتيجه معكوس ندهد.

سؤال 161. آيا براى نمايش صحنه هاى تاريخى، اختلاط زن و مرد مسلمان كه در نقش كفّار بازى مى كنند و همراه با مكالمات مهيج شهوت و عاشقانه است، جايز است؟

جواب: بازى كردن در نقش كفّار به منظور اهداف آموزنده مانعى ندارد; ولى مكالمات محرّك و شهوت انگيز جايز نيست.

سؤال 162. هنر پيشگى دختران و زنان در فيلم هاى تلويزيونى و سينمايى در كنار مردان نامحرم و به عنوان همسر صورى آنان چه حكمى دارد؟ آيا در هنگام اجراى نقش، مجاز به خنده و گفتگوى صميمانه با يكديگر هستند؟

جواب: صحبت هاى معمولى و ايفاء اين نقش ها، اگر مفسده خاصّى بر آن مترتّب نشود و حجاب اسلامى رعايت گردد، اشكالى ندارد.

سؤال 163. فيلم هايى ساخته مى شود كه زن و مرد نامحرم در آن بازى مى كنند، و به مقتضاى نقش محوّله، با هم شوخى كرده، و به يكديگر نگاه هاى عاشقانه دارند. بازى كردن آنها در چنين فيلم هايى چه حكمى دارد؟

جواب: در صورتى كه آداب عفّت اسلامى را رعايت كنند مانعى ندارد.

سؤال 159. آيا اشتغال زنان در اداراتى كه محلّ مراجعه مردان است جايز است؟

جواب: با رعايت شؤون اسلامى اشكالى ندارد.

سؤال 160. آيا شركت دختران و بانوان همراه با مردان و پسران در ارگان هاى انقلابى، مانند جهاد سازندگى، بنياد شهيد، سپاه پاسداران و مانند آن، و انجام امور محوّله و نشست با هم، كه ناچار از تماس و برخورد با هم مى باشند، مشروع است؟

جواب: در صورتى كه جهات شرعى رعايت شود، و منشأ فسادى نگردد، جايز است.

سؤال 153. نظر حضر تعالى در مورد مدارس مختلط پسر و دختر، كه در برخى مناطق بخاطر كمبود محلّ درس ناچار از آن هستند، چيست؟

جواب: در موارد ضرورت، با رعايت حجاب اسلامى و موازين شرعى مانعى ندارد; ولى كوشش براى جدا سازى اين مدارس بايد ادامه يابد.

سؤال 154. خانمى مى خواهد به تحصيل خود ادامه دهد، تا در آينده شغل مناسب و مشروعى انتخاب كند، ولى ادامه تحصيل مستلزم اين است كه با نامحرمان روبه رو شود; مثل اين كه نزد نامحرم درس بخواند، يا با دانشجويان پسر در يك كلاس بنشيند، آيا ادامه تحصيل در چنين شرايطى جايز است؟

جواب: هرگاه توأم با امر حرامى ـ مانندِ خلوت با اجنبيه يا مفاسد ديگر ـ نگردد، مانعى ندارد.

سؤال 155. گاه دانشجوى پسرى در بين عدّه اى دانشجوى دختر، و يا بالعكس درس مى خواند، با توجّه با اين كه اگر با اين شرايط تحصيل را ادامه ندهد متضرّر مى شود، آيا درس خواندن در فرض مسأله جايز است؟

جواب: اگر موجب كار حرامى نمى شود اشكالى ندارد; ولى سزاوار است مسؤولين كشورهاى اسلامى برنامه اى براى جدا ساختن مراكز تحصيلى پسران و دختران تنظيم كنند.

سؤال 156. آيا خواهران دانشجو مى توانند در مورد امور كلاس، يا مسائل علمى در بين برادران دانشجو، كنفراس دهند؟

جواب: هرگاه موازين شرعى در آن رعايت گردد، و مفسده خاصّى نداشته باشد مانعى ندارد.

سؤال 157. خنده و شوخى استاد خانم در كلاس درس دانشجويان دختر و پسر به منظور رفع كسالت و خستگى و تجديد روحيه دانشجويان چه حكمى دارد؟

جواب: رعايت آداب عفّت در كلاس درس واجب است.

سؤال 158. تبعيّت از دستور استادى كه مقيد به فرايض شرعى نيست و با وجود دانشجويان دختر به دانشجويان پسر دستور معاينه زنان بيمار را مى دهد چه حكمى دارد؟ البتّه تمرّد از دستور استاد ممكن است در نمره قبولى يا رد او دخالت داشته باشد؟

جواب: دراين مورد كه ضرورت نيست بايد به صورت معقولى تمرّد كند مگر اين كه معاينه زنان براى تكميل تحصيلات پزشكى لازم باشد (تحصيلاتى كه سبب نجات جان زنان مى شود) كه در اين صورت جايز است.