در حديث وارد شده كه از حضرت امير المومنين پرسيدند: آيا مردى (كامل ) را حضرت فرمود: بله و تاكنون از حال او مى پرسم .

پس از وى پرسيدم ، تو كه هستى ؟

پاسخ داد: من گل هستم .

پس گفتم : از كجايى ؟

پاسخ داد: از گل .

گفتم : به كجا؟

جواب داد: به گل .

پرسيدم : من توام ؟

پاسخ داد: تو پدر خاكى (ابو ترابى ) .

دور است كه ، فقط خاك باشى . آيا اين پاداش اطاعتهاى توست كه تنها خاك باشى ؟ من خودم هستم ، من منم ، من آفريننده ذوات در موطن ذات و غايت همه ذواتم .(340)

اميرالمؤمنين على (ع ) فرمود: الخوف جلباب العارفين ؛(338)

خدا ترسى و به ياد عظمت خدا بودن لباس عارفان است . (339)

اميرالمؤمنين على عليه السلام فرمود:

نال الفوز الاكبر من ظفر بمعرفه النفس ؛

هر كه خود را شناخت بزرگ ترين سعادت را بافت كه از معرفت خود به معرفت خدا مى رسد و اين بزرگ ترين سعادت است . (337)

در كافى و غير آن روايات چندى داريم كه ائمه اطهار ما به يارانشان فرموده بودند: اگر شما از كسانى بوده باشيد كه اهل كتمان باشيد و دهن شما بند داشته باشد، ما حرفهايى به شما مى زنيم . و امير المؤمنين عليه السلام به كميل فرمود: هان ان هيهنا لعلما جما و اشار الى صدره ، لو اصبت له حمله

اصحاب سر نه اين كه كاتم بودند، بلكه كتوم بودند، و فرمودند: عارف سر ميدهند و سر نمى دهد.

حديث شريف از حضرت على عليه السلام كه درباره عارف بالله فرموده است مى فرمايد: آقا فرمودند: عارف را در زمين و آسمان ، در بهشت در هيچ جاى عالم نمى توانى پيدا كنى ، از خادم بهشت سؤال كنى در بهشت بروى ، عارف آگاهى پيدا بنمايى و دست بيابى .

يكى از حضار عرض كرد: آقا !پس عارف را بايد در كجا جست ؟ پس او كجاست ؟ او كه در هيچ جاى عالم نيست ؟

امام عليه السلام در جواب فرمودند: فى مقعد صدق عند مليك مقتدر.

عارف در نزد خدايش است . او فراتر از عالم كثرت است . او برتر از آن است كه با عالم همنشين بوده باشد، او همنشينى با عالم ندارد، او در پيش ‍ خداوند عالم است .

عارف در بهشت چه كار مى كند، اگر بهشت شيرين است بهشت آفرين شيرين تر است !(336)

اميرالمؤمنين على (ع ) فرمود:

اعلم الناس بالله اكثرهم له مسئله ؛(334)

هر كه خدا را بهتر بشناسد از او بيشتر مسئلت نمايد.

شرح

در كلمه ديگر حضرت فرمود: چيزى نزد خدا محبوب تر از آن نيست كه بندگان از او حاجت خود را طلب كنند.

يعنى : هر كس خدا را شناخت ، داند كه زمام تمام امور عالم به دست اوست و غير حق را كارى به دست نيست و قدرتى بدون مشيت حق بر چيزى ندارد پس هر حاجت جسمانى و روحانى دارد رو به خدا آرد و به خدا آرد و به / درگاه خدا دست مسئلت دراز كند و چون وجود جميع خلق را محتاج به لطف حق داند و خدا را غنى و تواناى مطلق شناسد، و ان الله لهو الغنى الحميد

و ما يفتح الله للناس من رحمه فلا ممسك لها و ما بمسك فلا مرسل له ؛ درى كه خدا به روى بنده بگشايد كسى نتواند بست و درى كه بست كس نتواند گشود.

لذا بنده حق خر چه مى خواهد از خيرات و سعادات دنيا و عقبى از كسى غير حق نمى طلبد و همه حوائج كلى و جزئى خود را از خدا بسيار مسئلت مى كند و مى داند از هر كس حاجتى بخواهد پيش او خوار مى شوى ؛ مگر خدا كه هر چه بنده بيشتر از او حاجت خواهد، آن بنده نزدش عزيزتر شود و اين معنى را حضرت در كلمه اى فرمود، قريب به اين عبارت : اكثار طلب الحاجه من الله يعزك و من الناس يذلك ؛ سؤ ال بسيار از خلق موجب ذلت شود و از خدا موجب عزت است ، پس هر كس خدا را بهتر شناخت بيشتر از او سؤال حاجت مى كند؛ چون همه دريا را به روى خود بسته مى داند جز درگاه مطلق بى حساب و رحمت واسعه الهى .(335)

اميرالمؤمنين على (ع ) فرمود:

عليه السلام من عرف الله خاف الله ، و من خاف الله آمنه منه من كل شى ء ؛ (332)

هر كه خدا را شناخت از خدا مى ترسد و هر كه خدا ترس شد، خدا او را از هر ترسى ايمن مى سازد.

شرح

يعنى هر كه خدا را شناخت از او مى ترسد و بس ، از هيچ كس جز خدا نمى ترسد و در حقيقت شجاع ترين مردم باشد.

چنان كه ابن سينا فرمود: العارف شجاع و كيف لا و هو بمعزل عن تقيه الموت عارف كه از خدا مى ترسد و معصيت او نمى كند و مرگ را حضور حق و رحمت حق داند ديگر از مرگ و هيچ حادثه و هيچ مخلوقى نمى ترسد؛ زيرا ترس ها همه از مرگ است و عارف الله مرگ را خوش ترين حال و بهترين سعادت خود داند كه حضور محبوب خود مى رود. پس هر كس خدا ترس شد، خدا او را از هر امر مخوف و ترسناك ايمن سازد تا از هيچ چيز نترسد و مانند على عليه السلام و شيعيان واقعى او شجاع و دلبرترين مردم است .(333)

عقيده ما اين است كه صفات الهى عين ذات است ؛ يعنى مى بيند نه مثل ما، كه ديدن مان طور ديگرى است و به عضو ديگرى است غير شنيدن ، بلكه او تمامش بينايى است و تمامش شنوايى است . عضو على حده براى ديدن ندارد، و عضو ديگر براى شنيدن ، بالتمام مى بيند و بالتمام مى شنود و كيفيت هر دو يكى است . خود حضرت امير عليه السلام در جاى ديگر مى فرمايد:

كما توحيد الاخلاص له ، و كمال الاخلاص له نفى الصفات عنه ؛ لشهاده كل صفه انها غير الموصوف ، و شهاده كل موصوف انه غير الصفه .(330)

و نيز حضرت در جواب اعرابى كه در جنگ جمل از معنى واحد پرسيد؛ آن معنى واحد كه صحيح است بر خداوند (عز و جل ) اطلاق شود، فرموده :

انه احدى المعنى ، يعنى به انه ينقسم فى وجود و لا عقل و لاوهم ، كذلك ربنا عز و جل (331)

اميرالمؤمنين على عليه السلام فرمود:

ينبغى لمن عرف الله ان يتوكل عليه ؛

هر كه خدا را شناخت سزاوار است كه تنها بر او توكل كند.

شرح در كلمه ديگر فرمود هر كه ايمانش قوى تر است ، توكل تو بر خدا بيشتر است و هر كه توكل او بر خدا بيشتر است ، خداشناس تر است و اعتماد در كارهاى به غير خدا نداشته و تمام توجهش در كليه امور به خدا باشد و كارهايش همه را به حق واگذارد و بالنتيجه تمام امور مشكل را خدا بر او آسان را خدا بر او آسان گرداند كه فرمود: من توكل على الله ذلت له الصعاب .

توكل ان تدع الامر الى

مقدر الامور جل و علا

و در نتيجه توكل ، همه كارش را به خدا تفويض كند و حضرت عليه السلام فرمود: من افوض امره الى الله سدده ؛ هر كه كارش را به خدا مفوض كند خدا به حد كامل آن كار را محكم اساس گرداند. (329)

اميرالمؤمنين على عليه السلام فرمود: من عرف نفسه عرف ربه ؛

هر كه خود را شناخت ، خدا را شناسد.

شرح يعنى هر كه خود را شناخت كه از نطفه پست و ناچيز وجودى يافته به اين جمال و كمال جسمانى و روحانى كه عالم عقلى است مطابق با عالم عينى ، البته خداى خود را خواهد شناخت ؛ زيرا مى داند كه جز ذات عالم قادر حكيم واهب الصور اين وجود را از نطفه به اين كمال نرسانيده است .

پس در اثر فكر و توجه به نفس ناطقه مجرد خود خدا را به اوصاف جمال و جلال و كل الحسن و الكمال خواهد شناخت .

و باز فرمود:

من عرف نفسه فقد النتهى الى غايه كل معرفه و علم ؛

هر كه خود را شناخت خدا را شناسد و چون خدا را شناخت به معرفت كل الوجود و حقيقه الكل نائل گرديده و بالنتيجه بهره عمل و معرفت را يافته است . (328)