على بن يقطين در عين حال كه وزير مقتدر هارون الرشيد بود، از شيعيان مخلص امام موسى بن جعفر عليه السلام به شمار مى رفت . با اينكه امام همكارى با ستمگران را جايز نمى دانست ، اما اشتغال بعضى افراد مورد اطمينان را در دستگاه ظالمان ضرورى مى دانست . يكى از آنها على بن يقطين بود، وى بارها از امام كاظم عليه السلام اجازه نداد و فرمود:

اين كار را نكن ! ما به شما علاقه داريم ، اشتغال تو در دربار خليفه مايه عزت برادران دينى تو (شيعه ) است . اميد است خداوند ناراحتى ها را به وسيله تو برطرف كند و آتش كينه دشمنان را خاموش سازد.

اى على بن يقطين ! كفاره خدمت در دربار ظالم ، نيكى به برادران دينى است .

سپس به وى فرمود:

تو يك چيز را براى من ضمانت كن ! من در مقابل سه چيز را ضمانت مى كنم .

اما آنچه تو بايد ضمانت كنى اين است كه هر وقت يكى از دوستان ما به تو مراجعه كرد، هر حاجتى داشت برطرف كنى و براى او احترام و عزت قايل شوى .

و اما آنچه من بايد ضامن شوم عبارتند از:

1. هيچوقت زندانى نشوى .

2. هرگز با شمشير دشمن كشته نشوى .

3. هيچ وقت فقر و تنگدستى نبينى .

اى على ! هر كس مؤ منى را شاد كند، مرحله اول خدا، مرحله دوم پيغمبر صلى الله عليه و آله و در مرحله سوم همه ما را خوشحال نموده است .(63)

63- بحار: ج 48، ص 136، و ج 75، ص 379 با اندكى تفاوت .

روزى امام موسى بن جعفر عليه السلام را در بغداد به يكى از كاخهاى با شكوه هارون وارد كردند.

هارون كه مست قدرت و سلطنت بود، به كاخ اشاره كرد و گفت :

اين كاخ از آن كيست ؟

- نظر هارون اين بود كه عظمت و جلال خويش را به رخ حضرت بكشد.-

امام با كمال بى اعتنايى به كاخ پرتجمل وى فرمود:

اين خانه ، خانه فاسقان است ؛ همان افرادى كه خداوند درباره آنها مى فرمايد:

به زودى كسانى را كه در روى زمين به ناحق كبر مى ورزند از (درك و فهم ) آيات خود منصرف مى سازم به طورى كه هرگاه آيات الهى ببينند ايمان نمى آورند و اگر راه هدايت و كمال ببينند آن را انتخاب نمى كنند. اما هرگاه راه گمراهى ببينند آن را پيش مى گيرند همه اينها به خاطر آن است كه آنان آيات ما را تكذيب نموده و از آن غفلت كردند.(61) (تو نيز اى هارون از آنان هستى كه در برابر حق تكبر ورزيده و جبهه گرفته اند.) هارون از اين پاسخ سخت ناراحت شد. از امام پرسيد:

پس در واقع اين خانه ، خانه كيست ؟

حضرت فرمود:

اين خانه در حقيقت از آن شيعيان ما است اكنون ديگران (شما) با زور آن را گرفته اند و بر ايشان باعث آزمايش و امتحان است .

هارون گفت :

اگر اين كاخ از آن شيعيان است ، چرا صاحبش آن را از ما نمى گيرد؟

امام فرمود:

اين خانه از صاحب اصليش در حال عمران و آبادى گرفته شده است ، هرگاه توانست آن را آباد كند پس خواهد گرفت …(62)

61- سوره اعراف : آيه 146.

62- بحار: ج 48، ص 138.

امام صادق عليه السلام مى فرمايد:

چهار كس دعايشان به اجابت نمى رسد:

1. مردى كه در خانه خود نشسته و مى گويد:

خدايا! به من روزى بده !

خداوند به او مى فرمايد:

آيا به تو دستور ندادم به جستجوى روزى بروى ؟

2. مردى كه درباره زن ناشايست خود نفرين كند.

خداوند به او هم مى فرمايد:

آيا اختيار طلاق او را به تو واگذار نكردم ؟

3. و مردى كه مال خود را در جاهاى بد و اسراف تلف كرده و مى گويد: خدايا! به من روزى بده !

خداوند به او نيز مى فرمايد:

آيا به تو دستور ميانه روى ندادم ؟ آيا به تو دستور ندادم ، مالت را اصلاح كن و در موارد بد مصرف منما؟

چنانچه در قرآن مى فرمايد:

كسانى كه چون خرج كنند نه اسراف و نه بر خود تنگ گرفته ، بخل ورزند و ميان اين دو صفت ، معتدل و ميانه رو هستند.

4. مردى كه بدون شاهد و گواه و سند به ديگرى وام دهد. (سپس بدهكار انكار نمايد) براى دريافت حق خود از خدا كمك بخواهد.

به او نيز مى فرمايد:

آيا به تو دستور ندادم كه هنگام وام دادن شاهد بگيرى ؟(60)

60- بحار: ج 93، ص 360، و ج 73، ص 3.

ابو شاكر ديصانى مى گويد:

وارد محضر امام صادق عليه السلام شدم .

عرض كردم :

اجازه مى فرماييد مطلبى بپرسم ؟

حضرت فرمود:

از هر چه مى خواهى سؤ ال كن .

گفتم :

دليل شما بر اين كه آفريدگارى دارى چيست ؟

حضرت فرمود:

وجود خودم ؛ زيرا وجود خود را خالى از اين دو جهت نمى دانم :

يا خود، خويشتن را آفريده ام ؟

در اين صورت ، يا در هنگام ساختن ، خود ((هستى من )) وجود داشته يا وجود نداشته است .

اگر ((هستى من )) وجود داشته و با اين حال باز آن را ساخته ام ، در اين فرض نيازى نبوده و اين تحصيل حاصل بوده است و تحصيل حاصل محال است .

و اگر در حالى كه نبوده ام خودم را ساخته ام ، مى دانى كه معدوم نمى تواند چيزى بسازد.

بنابراين ، مطلب سوم ثابت مى گردد و آن اين كه براى من صانع و آفريننده اى هست .

ابوشاكر بدون اينكه حرفى بزند از مجلس برخواست و رفت .(59)

59- بحار: ج 3، ص 50.

شخصى مى گويد:

محضر امام صادق عليه السلام رسيدم عرض كردم :

- همسايه اى دارم مرا اذيت مى كند.

فرمود:

- تو با او خوش رفتار باش !

گفتم :

- خداوند او را نيامرزد.

حضرت از من روى گردانيد.

آن مرد مى گويد:

من نخواستم با آن حال از امام جدا شوم . براى اينكه توجه حضرت را جلب كنم عرض كردم :

همسايه ام با من چنين و چنان مى كند و مرا آزار مى دهد.

فرمود:

- تو فكر مى كنى اگر آشكارا با او دشمنى كنى (تو هم به او آزار و اذيت كنى ) مى توانى از او انتقام بگيرى ؟

عرض كردم :

- بلى ! مى توانم .

فرمود:

- همسايه تو آدم حسودى است . او از كسانى كه به خاطر نعمت هايى كه خداوند به آنان داده است ، به مردم حسد مى ورزد. چنين آدمى اگر نعمتى را براى كسى ديد، از ناراحتى و آتش درونى كه از حسد شعله ور است ، چنانچه خانواده داشته باشد با آنان درگير شده ، اذيت و آزارشان مى كند و اگر خانواده نداشته باشد به نوكر و خدمتكارش دعوا مى كند و اگر خدمتكار نداشته باشد، شبها را به خواب نمى رود و روزها را با خشم و غضب سپرى مى كند.(58)

بنابراين ، با چنين آدمى رو در روئى صلاح نيست بايد كچدار و مريض رفتار كرد، چون آدم مريضى است .

58- بحار: ج 74، ص 152.

حارث پسر مغيره گويد:

شبى در يكى از راه هاى مدينه امام صادق عليه السلام با من برخورد كرد و فرمود: اى حارث !

گفتم : بلى !

فرمود:

- گناهان سفيهان شما بار آگاهان شما خواهد شد و علماء شما حامل بار نابخردان شما خواهند بود. آنگاه رد شد و رفت .

حارث مى گويد:

پس از مدتى محضر امام صادق عليه السلام رسيدم و اجازه خواسته و گفتم :

- فدايت شوم ! چرا فرمودى بار گناهان نابخردان شما را، علماء شما حمل خواهند كرد، از اين فرمايش شما مطلب مهمى به نظرم مى رسد و سخت نگران شدم.

فرمود:

- آرى ! مطلب همان است كه گفتم ، گناهان نابخردان شما بار علماء شما خواهد شد. علتش اين است چرا هنگامى كه يكى از شما كار ناپسندى را مرتكب مى شود كه باعث اذيت ما شده و بر ما عيب و ايراد مى كنند، او را نصيحت نكرده و با سخنان زيبا، پند و اندرز نداده و از خواب غفلت بيدارش نمى كنيد؟

گفتم :

- اگر او را نصيحت كنيم نمى پذيرد و از ما اطاعت نمى كند.

فرمود:

- اگر چنين است با او قهر كنيد و هرگز با اين گونه آدم همنشين و دوست و رفيق نباشيد.(57)

57- بحار: ج 2، ص 221.

اسحاق مى گويد:

در محضر امام صادق عليه السلام بودم و معلى بن خنيس نيز در خدمت امام حضور داشت . در اين وقت مردى از اهل خراسان وارد شد، گفت : پسر پيغمبر خدا! پولم كم شده و توان برگشت به خانه ام را ندارم مگر اينكه شما مرا يارى نماييد.

امام صادق عليه السلام به چپ و راست نگاه كرد و فرمود:

آيا مى شنويد برادر دينى تان چه مى گويد؟

نيكى آن است كه پيش از سؤ ال كسى انجام داده شود، بخشش بعد از سؤ ال پاداش آبروريزى او است …

پيغمبر خدا صلى الله عليه و آله فرمود:

سوگند به آن خدايى كه دانه را مى شكافد و انسانها را مى آفريند، مرا حقيقتا پيامبر قرار داده است . آن مقدار كه سائل از سؤ ال كردن ، رنج مى برد بيشتر از آنست كه تو به او احسان مى كنى .

سپس پنج هزار درهم جمع كردند و به او دادند.(56)

56- بحار: 96، ص 147.

محمد پسر عجلان مى گويد:

خدمت امام صادق عليه السلام بودم ، كه يكى از شيعيان وارد شد و سلام كرد، حضرت از او پرسيد:

برادرانت در چه حالى بودند؟

او در پاسخ ، آنان را ستود و گفت :

مردمان خوب و شايسته اى هستند.

امام عليه السلام فرمود:

رفت و آمد ثروتمندانشان با فقرا و احوال پرسى ايشان از همديگر چگونه بود؟

مرد گفت :

ارتباطشان اندك است (روابط گرمى ندارند) و زياد احوال يكديگر را جويا نمى شوند.

امام عليه السلام پرسيد:

انفاق و دستگيرى ثروتمندان با تهيدستان چگونه بود؟

مرد جواب داد:

شما از اخلاق و صفاتى مى پرسيد كه در ميان مردم كمياب است .

امام عليه السلام فرمودند:

بنابراين آنان چگونه خود را شيعه مى نامند!

شعيه حقيقى كسى است كه در راه كمك و يارى مستمندان گام بردارد و آنان را در مهر و محبت كردن فراموش نكند.(55)

55- بحار: ج 74، ص 353.

عبدالاعلى يكى از شيعيان بوده كه در كوفه زندگى مى كرد، مى گويد:

بعضى از دوستان و پيروان امام صادق عليه السلام نامه اى به امام نوشتند و در آن نامه چند مساءله كه مورد احتياج بود سؤ ال كردند و به من نيز گفتند تا درباره حق مسلمان بر برادر مسلمانش شفاها از امام سؤ ال كنم .

وارد مدينه شده ، به محضر امام رسيدم . نامه دوستان را به امام تقديم كردم و نيز اين سؤ ال را نيز مطرح كردم ((حق مسلمان بر برادر مسلمانش ‍ چيست ))؟

حضرت جواب نامه دوستان را داد، ولى به سؤ ال شفاهى من پاسخ نگفت .

هنگامى كه خواستم به كوفه برگردم ، براى خداحافظى محضر امام عليه السلام رسيدم .

عرض كردم :

- يابن رسول الله ! من از شما مطلبى پرسيدم ، پاسخم ندادى .

حضرت فرمود:

- من عمدا پاسخ نگفتم .

- براى چه ؟

- زيرا مى ترسم حقيقت را بگويم و شما عمل نكنيد و كافر شويد.

سپس امام عليه السلام فرمود:

- اكنون بدان كه از سخت ترين و مهم ترين واجبات خدا بر خلقش سه چيز است :

1. رعايت عدل و انصاف بين خود و ديگران تا حدى كه آنچه براى خود نمى پسندد، براى برادر مؤ منش نپسندد.

2. ديگر اينكه ، مال خود را از برداران مسلمان مضايقه نكند و با آنان همكارى صميمانه داشته باشد.

3. ياد كردن خداست در همه حال . اما منظورم از ياد خدا پيوسته گفتن ((سبحان الله و الحمدلله )) نيست ، بلكه مقصودم اين است كه مسلمان بايد چنان باشد كه هرگاه با كار حرامى مواجه شد، ياد خدا مانع گردد و او را از ارتكاب گناه باز دارد.(54)

54- بحار: ج 74، ص 242.

شخصى در محضر امام صادق عليه السلام عرض كرد:

پدر و مادرم فدايت باد! همسايگان من كنيزانى دارند كه مى خوانند و مى نوازند.

گاهى به محل قضاى حاجت مى روم براى اينكه خوانندگى و نوازندگى آنان را بيشتر بشنوم نشستن خود را طولانى تر مى كنم .

حضرت فرمود:

اين كار را نكن ! نشستن خود را طول مده و از شنيدن خوانندگى و نوازندگى بپرهيز!

آن مرد گفت :

- به خدا سوگند! من به خاطر شنيدن آواز آنان به آنجا نمى روم ، بلكه گاهى كه به آن محل مى روم صدايشان بى اختيار به گوشم مى رسد.

امام صادق عليه السلام فرمود:

- مگر نشنيده اى كه خداوند مى فرمايد: ان السمع و البصر و الفوائد كل اولئك كان عنه مسئولا ((گوش و چشم و دلها همه مسؤ ولند)).

آن مرد گفت :

- آرى ! به خدا سوگند! مثل اين است كه تاكنون اين آيه را نه از قرآن و نه از عرب و نه از عجم نشنيده بودم . از حالا اين كار را ترك مى كنم و از خداوند در خواست دارم كه مرا ببخشد و از من درگذرد.

امام صادق عليه السلام به او فرمود:

- برخيز! غسل توبه كن و تا مى توانى نماز بخوان ! چون به كار بسيار بدى معصيت بزرگى - عادت كرده اى كه اگر در اين حال بميرى در بدترين حالت از دنيا رفته اى و مسؤ وليت بزرگى خواهى داشت . اينك به پيشگاه خداوند توبه كن و از درگاه او بخواه تا توبه ات را از كارهاى زشتى كه مرتكب شده اى بپذيرد.(53)

53- بحار، ج 6، ص 34.